جام کوردی:
ماڵپهڕی “شار پرێس” که به یهکێک له ماڵپهڕه گرنگ و دهوڵهمهندهکانی کوردی له ڕووی ناوهرۆک و بابهته شیکارییهکانهوه دادهنرێت، له بابهتێکدا کێشه و قهیرانهکانی ساڵی 2015ی ههرێمی کوردستانی خستووهتهڕوو، هاوکات نووسهری ئهم بابهته له گۆشه نیگای ڕهشبینییهوه له ساڵی نوێش دهڕوانێت و ئهمهشی بۆ چهندین هۆکاری وهک کاریگهری قهیرانهکانی ساڵی ڕابردوو به تایبهت دابهزینی نرخی نهوت وهک سهرچاوهیهکی دارایی گرنگ له ههرێمی کوردستان گهڕاندووهتهوه. دهقی ئهم بابهته شیکارییه بهم شێوازهیه:
ههرێمی كوردستان ساڵێكی پڕ لەقەیرانی بەڕێکرد، كە لەزۆر ڕوەوە لەساڵی پێشوتری خۆی دەچوو، پێناچێت ئهمساڵیش دڵخۆشكەر بێت.قوڵبونەوەی زیاتری ناكۆكییە سیاسی و قەیرانە ئابورییەكان، سەرباری شەڕی داعش، هەرێمی خستۆتە دۆخێكی چەقبەستوەوە كە لەوسەری تونێلەكە ساڵی نوێی ٢٠١٦ دەبینرێت بەهەمان بەرگی قەیرانەكانی ساڵی ڕابردووهوه.
هەرێمی بێ پەرلەمان:
پێویستە بگەڕێینەوە بۆ پێش دوانزەی مانگی ئۆكتۆبەر” ئەمە تەنها پێشنیازی لایەنە سیاسییەكان نییە بۆ ئاسایی كردنەوەی دۆخی سیاسی هەرێمی كوردستان، بەڵكو ئەمە هەمان ئەو رێكەوتەشە كە وەك خاڵی دەستپێكی دوو قۆناغی سیاسی جیاواز سەیری دەكرێت.
بەر لەو كاتە لایەنە سیاسییە سەرەكییەكانی هەرێمی كوردستان (پارتی دیموكرات، یەكێتی نیشتیمانی، گۆڕان، یەكگرتوو، كۆمەڵی ئیسلامی) دوای نۆ كۆبونەوەی پێنچ قۆڵی دەربارەی پرسی سەرۆكایەتی هەرێم نەگەیشتبونە سازان، بەو هۆیەشەوە ئاڵۆزییەكانی هەرێم پێی نایە قۆناغێكی ترەوە. خۆپیشاندانی هاوڵاتیان دەستیپێكردو چەند بارەگایەكی پارتی دیموكراتی كوردستانیش لەناوچە جیاوازەكانی سەر بەپارێزگای سلێمانی سووتێندران.بەهۆی ئەو بار گرژییەشەوە پێنج هاوڵاتی گیانیان لەدەستداو دەیانی دیكەش برینداربوون.ئەو كۆبونەوە پێنچ قۆڵییانەش دوای ئەوە هات كە پەرلەمانی كوردستان لە 23ی حوزەیراندا خوێندنەوەی بۆ پڕۆژەكانی تایبەت بەهەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم كرد، ئەو رۆژە پارتی دیموكراتی كوردستان بایكۆتی دانیشتنەكەی كردو گرژی كەوتە نێوان لایەنەكان، لێرەشەوە گفتوگۆكان بۆ سازانی نیشتیمانی لەسەر ئەو پرسە دەستی پێكرد.گەڕانەوە بۆ بەر لە ١٢ی ئۆكتۆبەر، واتە گەڕانەوە بۆ پێش ئەو رۆژەی كە تیایدا ڕێگری لەگەڕانەوەی سەرۆكی پەرلەمان كرا بۆ هەولێر و وەزیرەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لەحكومەت دوورخرانەوە.لەو كاتەوە پەرلەمان هیچ دانیشتنێكی دیكەی نەكردوە، چەند لایەنێكی دەرەكیو ناوخۆیی لەهەوڵدان بۆئەوەی لایەنە سیاسیەكان بچنەوە سەر مێزی گفتوگۆ، بەڵام هەوڵەكان بێ ئەنجام بوون.
د. رێبوار كەریم، مامۆستای زانستە سیاسییەكانی زانكۆی گەشەپێدانی مرۆیی لەسلێمانی، ساڵی ٢٠١٥ ناودەنێت بەساڵی دەركەوتنی تەواوی ناكۆكییەكانی نێوان هێزە كوردییەكان و دابەش بوونی تەواویش بەسەر دوو بەرە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەكەی ڕووسیا و ئەمریكادا بەتایبەتی لەكۆتاییەكانی ئەمساڵدا.رێبوار كەریم دەڵێت: “٢٠١٥ سەلماندی كە چانسی پێكەوەبوونی تا سەری ئێمە لاوازە.”دەربارەی پێشبینییەكانیش بۆ ٢٠١٦، د. رێبوار پێیوایە دوو شتی گرنگ لە ٢٠١٦دا چاوەڕێی كوردستان دەكات ئەوانیش سەر لەنوێ داڕشتنەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەرێگادایە كە كورد تائێستا خاوەنی ستراتیژیەتێكی ڕوون نییە بۆی، هەروەها كێشەیەكی زۆری ئابوری ڕوو لە هەرێم دەكات، چونكە بڕبڕەی پشتی داهاتەكەی نەوتەو ئەویش لەدابەزینی نرخدایە.
حكومەتی قاسە خاڵی:
هاوشێوەی ساڵی رابردوو ئەمساڵیش قەیرانەكانی دارایی و دواكەوتنی موچەی فەرمانبەران درێژەی هەبوو، سەرباری قەرزە دەرەكییەكان و فرۆشتنی نەوت و داهاتی ناوخۆ، كەچی هێشتا هەرێم موچەی سێ مانگی فەرمانبەرەكانی قەرزارە كە نزیكەی ٧٠%ی بودجەی هەرێم بۆ پێدانی مووچە دەچێت.بەرپرسە حكومییەكانی هەرێم قەیرانی دارایی بەمەترسیدارترین قەیرانی هەرێم و حكومەتەكەیان دەبینن و پێیانوایە “حكومەتی هەرێم ناتوانێت چیتر بەقەرزكردن خۆی لەقەیرانی دارایی دەرباز بكات.” وەك ئەوەی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم (١ی دیسەمبەر٢٠١٥) لەكۆنفرانسی نەوت و غازی هەرێم لە لەندەن ڕایگەیاند.بڕینی بەشه بودجەی هەرێم لەلایەن بەغدا و شەڕی داعش و دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا هێندەی تر قەیرانەكانی لەسەر هەرێم قوڵكردۆتەوە، ئەمە جگەلەوەی بەهۆی زۆری ئاوارەكانەوە، ژمارەی دانیشتوانی هەرێم بەڕێژەی ٣٠% زیادیكردوە.بەشێوەیەكی گشتی هەرێم چەند بژاردەیەك بۆ تێپەڕاندنی ئەو قەیرانە ئابورییە تاقیدەكاتەوە كە دیارترینیان كەمكردنەوەی خەرجییەكانە.ئەم دوو مانگەی كۆتایی ساڵ زیانی گەورەی ئابوریش بەر هەرێم كەوت بەهۆی راگرتنی گەشتە ئاسمانیەكانی هەرێم بەبڕیاری وەزارەتی گواستنەوەی عێراق (22ی تشرینی دووەمی 2015) بەپاساوی هەبوونی مەترسی لەسەر ئاسمانی هەرێم، بەهۆی ئاراستەكردنی مووشەكەكانی ڕووسیا لەدەریای قەزوینەوە بەرەو سووریا.ئەمە جگەلەوەی حكومەتی هەرێم لەبەرامبەر سكاڵایەكی دانا گازدا شكستی هێناو (٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥) دادگای لەندەن بۆ نێوبژیوانی نێودەوڵەتی بڕیاری كۆتایی لەبەرژەوەندی ئەو كۆمپانیایە دەركرد، بەپێی بڕیارەكەش هەرێم دەبێت لەماوەی ٢٨ رۆژدا بڕی ملیارێكو 981 ملیۆن دۆلار بداتە كۆمپانیاكە، ئەمەش بەهۆی خەرجنەكردنی ئەو پسوڵانەی كە تایبەتن بە بەرهەمهێنانی غازی شلەوە.لەئێستادا هەرێم كار لەسەر پێشخستنی تواناكانی دەكات بۆئەوەی لەكۆتایی ٢٠١٦دا یەك ملیۆن بەرمیل نەوت لەرۆژێكدا هەناردە بكەن وەك ئەوەی ئاشتی هەورامی لەكۆنفرانسی نەوت و غازی لەندەندا ئاماژەی پێكرد.عێزەت سابیر، ئەندامی لێژنەی دارایی لەپەرلەمانی كوردستان پێیوایە هیچ لە ڕەوشی ئابوری هەرێم لە ٢٠١٦دا ناگۆڕێت لەبەر چەند هۆكارێك ئەوانیش “دابەزینی نرخی نەوت كە سەرچاوەی سەرەكی داهاتی هەرێمە، هەرێم قەرزێكی زۆری لەسەرە و پێینادرێتەوە، سەرباری قەیرانە سیاسییەكە كە بێ بازاڕی دروست كردووە و جموجۆڵی بازرگانی كەم بۆتەوە لەسەر ئەم سێ بنەمایەش پێشبینی ناكەم ئابوری هەرێم گەشە بكات یان ئەنجامێكی باشتری هەبێت لە ٢٠١٦دا.”عیزەت سابیر لە لێدوانەكەیدا بۆ “نیقاش” چاكسازی ڕاستەقینە بەتاكە رێگەی بەردەم هەرێم دەبینێت بۆ كۆتایی هێنان بە قەیرانەكە كە خۆی دەبینێتەوە لە”نەهێشتنی گەندەڵی و خەرجییە ناپێویستەكان و ئاوڕدانەوە لەپڕۆژەكانی چاكسازی“.
شەڕی تاقەتپڕوكێنی داعش:
هەرێم لە ٢٠١٥دا لەشەڕی بەردەوام بوو، لەو چوارچێوەیەدا هەنگاوی باشی نا بۆ ئازادكردنەوەی ئەو ناوچانەی كە كەوتبونە دەست ئەو گروپە كە دیارترینیان ئازدكردنەوەی قەزای شەنگال بوو لە(12ی تشرینی دووەم) دوای ئەوەی بۆماوەی پانزە مانگ بەدەست داعشەوە بوو.بەپێی دواین ڕاگەێندراوی وەزارەتی پێشمەرگە لەدوای هێرشی داعش لە10ی حوزەیرانی 2014، هەزار و 288 پێشمەرگە كوژراون و حەوت هەزار و 544ی دیكەش برینداربوون، هاوكات 62 پێشمەرگەش بێ سەروشوێن بوون.جەبار یاوەر، ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگەی كوردستان، گەشبینە بەوەی لە ٢٠١٦دا بتوانرێت بەیەكجاری مەترسی “تیرۆری داعش” لەهەرێم و عێراق بەگشتی دوربخرێتەوە.ئەو بەرپرسە سەربازییە بە”نیقاش”ی ڕاگهیاندووه: “داعش وردە وردە ناوچەكان لەدەستدەدات، كوژراوەكانی زیاد دەكات و چەكی كەمتر پێماوە، لە ڕووی ئابوریشەوە دەسەڵاتی كەمتر دەبێتەوە، چونكە ئەو بیرە نەوتانەی لەژێر دەسەڵاتیدا بوو لێی وەردەگیرێتەوە و ئیتر توانای دەرهێنانی نەوت و فرۆشتنی بە قاچاخی نییە، لەچاو جاراندا ئێستا یەك لەسەر دەی ئەو پارەیە نادات بەچەكدارەكانی، سەرچاوە داراییەكانی دەرەوەشی كەمیكردوە و هاوپەیمانێتی دژ بەداعشیش فراوانتر بوە.”جەبار یاوەر ئاماژە بەوەش دەكات لەئێستادا دەتوانرێت بوترێت تەنها سەدا دووی خاكی كوردستان بەدەستی داعشەوەیە ئەویش ئەو ناوچانەن كە دەكەوێتە دەشتی نەینەواوە، دەشڵێت “پێشبینیدەكرێت هەتا بەهار موسڵیش رزگار بكرێت بەمەش داعش هیچ جێگەیەكی سەربازی لەعێراقدا نامێنێت.”
ساڵی نەهات بۆ ژنان:
مژارە كۆمەڵایەتیەكان بەتایبەتی ژنان وەك مژارە ئابوری و ژینگەییەكان بوون بە ژێر پرسە گەرمەكانی سیاسەتەوە.لە ٢٠١٥دا رێژەی توندوتیژیەكان بەرامبەر بەژنان بەردەوام بوو، تەنها لەشەش مانگی یەكەمی سەرەتای ساڵی ڕابردوو (٢٤) حاڵەتی كوشتنی ژنان، (٣٣) حاڵەتی خۆكوشتن، (٧٥) حاڵەتی خۆسوتاندن، (٩٦) حاڵەتی سوتان هەبوون.بەهار مونزیر، بەڕێوەبەری رێكخراوی خەڵك بۆ گەشەپێدان، پێیوایە ناكرێت چاوەڕوانی باش بونی ڕەوشی ژنان بكرێت لە ٢٠١٦دا، چونكە ٢٤ ساڵە هەر بەرەو خراپتر چووە.بەهار یەكێكە لەژنە چالاكوانە دیارەكانی بواری داكۆكیكردن لەمافەكانی ژنان دەڵێت “پرسی ژن بە پرسێكی هەستیار دانانرێت و هیچ پلان و ئەجێندایەكی ڕوون نیه، لەلایەكی تریشەوە ئەگەر جاران یاسای تازه دانرابایه یان ههموار بكرایه، ئەوا ئیستا ئەوەش نیه.”
نەهامەتی چاوەڕێی ئاوارەكان دەكات:
تاوەكو ئێستا نزیكەی یەك ملیۆن و ٨٠٠ هەزار ئاوارەی عەرەب لەموسڵ و ئەنبار و بەڕێژەیەكی كەمتر كوردی كوردستانی سووریا لە هەرێمی كوردستاندان.دیار عەبدولقادر، بەڕێوەبەری پڕۆژەی “پارك” كە سەر بەكۆمەڵەی گەشپێدانی مەدەنیەت كە زۆرترین كار بۆ هاوكاری ئاوارەكان دەكەن، پێیوایە رەوشی ئاوارەكان لەكوردستان بەرەو خراپتر دەچێت،بەوپێیەی كە هاوكارییە نێودەوڵەتییەكان كەمتر عێراق دەگرێتەوە لەكاتێكدا عێراق بەهۆی شەڕی داعشەوە زۆرترین ئاوارەی ناوخۆی هەیە.دیار دەڵێت “ئاوارەكانی ناوخۆی عێراق نایانەوێت بگەڕێنەوە شوێنەكانی خۆیان، چونكە ناوچەكانیان لەلایەن حەشدی شەعبییەوە ڕزگار كراوە نەك لەلایەن سوپاوە، ئەو پەنابەرانەش كە زیاتر لەسەدا نەوەدیان سوننەن ترسیان لەسەلامەتی گیانیان هەیە، ئەمە جگەلەوەی ناوچەكانیان وێران بووە و سەرەتاییترین خزمەتگوزارییەكانی تێدا نییە.”دیار، باس لەو مەترسییەش دەكات كە رەنگە لەئەگەری ئازادكردنەوەی موسڵ لەساڵی داهاتوو دروست بێت بەوەی ئازادكردنەوەی ئەو ناوچەیە لەدەستی داعش ژمارەیەكی زۆری هاوڵاتیەكانی ئاوارە بكات بەوپێیەی كە سوننەن.
ساڵی دەركردنی رۆژنامەنووسان:
ساڵی ڕابردوو كاركردنی رۆژنامەنوسان لەژینگەیەكی پڕ لەقەیران و بارگرژی سیاسی و ئابوریدا هەروا بێ گرفت تێنەپەڕی، جگە لەوەی لێرەو لەوێ رێگریكردن لە ڕوماڵكردنە میدیاییەكان و هێرش بۆ سەر ڕۆژنامەنوسان هەبوو، هاوكات دەزگا میدیاییەكانی ئێن ئاڕتی و كەی ئێن ئێن لەسنوری پارێزگاكانی هەولێر و دهۆك سزای سیاسی دران.ئەو دەزگایانە دوای بارگرژییەكانی 12ی ئۆكتۆبەر نوسینگەكانیان داخران، كارمەندەكانیان روبەڕوی گێچەڵ و گرتن و لێپێچینەوە بونەوە و دواتر لە ڕێی بازگەی دێگەڵەوە ئاودیوی سلێمانی كران.رۆژی (٩ی دیسەمبەری ٢٠١٥) دوای پەنجاو نۆ رۆژ لەقەدەغەكردنی كاركردنیان لەو ناوچەیە بەبڕیارێكی حكومەتی هەرێم نوسینگەكانی ئێن ئار تی كرانەوە.رەحمان غەریب، رێكخەری سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكیكردن لەرۆژنامەنوسان ئاماژە بەوە دەكات كە دەربازبوون لەسزا باڵی بەسەر ژینگەی رۆژنامەنوسیدا كێشاوە، دەڵێ “تائێستا ئازار و ئەشكەنجەدانی رۆژنامەنوسان، داخستنی ئۆفیس و سنوردارکردنیشیان ، شكاندن و دەستبەسەراگرتنی كەلوپەلە رۆژنامەنوسیییەكانیان ناونیشانی ئەو كردانەن كە روبەڕوی رۆژنامەنوس و میدیاكانیان دەبێتەوە.”دەشڵێت “پێشێلكردنی یاسا و سنورداركردنی ئازادی ڕۆژنامەنوسی و دیاردەی دەربازبوون لەسزا وایكردوە كە لەزۆرێك لە راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان هەرێمی كوردستان وەك شوێنێكی ئارام بۆ رۆژنامەنوسان تەماشانەكرێت“.