جام کوردی - دجله و فرات، منابع حیاتی؛ رودخانه‌های دجله و فرات شاهرگ حیاتی عراق و اقلیم کردستان هستند. اما سدهای بزرگ ترکیه و کاهش بارش‌ها باعث کاهش شدید جریان این رودها شده است. این کمبود آب، تأمین آب شرب، کشاورزی و محیط‌زیست منطقه را تهدید می‌کند.
کنترل ترکیه بر منابع آب
• ترکیه با پروژه «جنوب‌شرقی آناتولی» بیش از ۲۰ سد و ۱۹ نیروگاه بر این رودها ساخته است.
• عراق اکنون تنها حدود ۳۵٪ از جریان طبیعی دجله و فرات را دریافت می‌کند.
• ترکیه حدود ۴۰٪ جریان دجله و ۹۰٪ جریان فرات را کنترل می‌کند؛ یعنی تقریباً تمام قدرت upstream در دست ترکیه است.
تأثیر بر منابع جانبی اقلیم کردستان
1. رودخانه‌های کوچک‌تر و سرچشمه‌ها: شاخه‌های دجله و فرات مانند زاب کوچک و بزرگ، کر و دهوک که آب شرب و کشاورزی منطقه را تأمین می‌کنند، تحت تأثیر کاهش جریان اصلی قرار گرفته‌اند.
2. آب‌های زیرزمینی: کاهش آب سطحی باعث افزایش برداشت از آبخوان‌ها شده و سطح آب زیرزمینی پایین آمده است. آب شرب و کشاورزی کیفیتش کاهش یافته و برخی مناطق با خطر کم‌آبی جدی مواجه شده‌اند.
3. تالاب‌ها و دریاچه‌ها: تالاب‌ها و مخازن کوچک‌تر اقلیم نیز کم‌آب شده‌اند و کاهش تنوع زیستی و خشکی جزئی تالاب‌ها قابل مشاهده است.
پیامدهای کم‌آبی
• کاهش کشاورزی: زمین‌های زیر کشت و تولید محصولات کاهش یافته و روستاییان تحت فشار هستند.
• بحران محیط‌زیست: تالاب‌ها خشک شده، خاک شور شده و بیابان‌زایی افزایش یافته است.
• کیفیت آب: جریان کمتر، آب را شور و نامناسب برای شرب و کشاورزی کرده است.
• پیامد اجتماعی: کمبود آب، مهاجرت روستاییان و فشار بر شهرها را افزایش می‌دهد.
آینده‌ای پرچالش
اگر روند فعلی ادامه یابد:
• عراق و اقلیم کردستان با کمبود شدید آب روبه‌رو خواهند شد.
• کشاورزی و محیط‌زیست بیشترین آسیب را خواهند دید.
• فشار اجتماعی و مهاجرت افزایش می‌یابد و بحران آب به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های منطقه تبدیل می‌شود.
جمع‌بندی
سدهای ترکیه، کاهش بارش و تغییرات اقلیمی، منابع آب عراق و اقلیم کردستان را در معرض بحران جدی قرار داده‌اند. پیامدهای این وضعیت بر کشاورزی، محیط‌زیست و امنیت غذایی منطقه قابل توجه است و همکاری منطقه‌ای برای جلوگیری از فاجعه آب بسیار ضروری است