جام کوردی - عادل معروف زاده؛ با گذشت بیش از یک ماه و نیم از فصل پاییز، هنوز نشانی از بارش باران در آسمان سقز و دیگر شهرهای استان کُردستان دیده نمی‌شود. این در حالی است که در سال‌های گذشته، نخستین بارش‌های پاییزی معمولاً در هفته‌های ابتدایی مهرماه آغاز می‌شد و طراوتی دوباره به زمین، مزارع و چشمه‌های منطقه می‌بخشید. اما امسال، آسمان کُردستان چهره‌ای غبارآلود و خشک به خود گرفته و چشم‌انتظاری مردم برای بارش، به دغدغه‌ای جدی بدل شده است.
بر اساس گزارش‌های اداره‌کل هواشناسی کُردستان، الگوهای جوی حاکی از تداوم وضعیت کم‌بارشی تا نیمه نخست آبان‌ماه است. کارشناسان معتقدند که استقرار توده‌های هوای گرم و خشک از عرض‌های جنوبی و نبود سامانه‌های بارشی مدیترانه‌ای، مهم‌ترین دلایل تأخیر در آغاز بارندگی‌هاست. این پدیده نه‌تنها محدود به کُردستان، بلکه بخش بزرگی از نوار غربی کشور را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
آیین‌های سنتی در انتظار باران
در روزهای گذشته، هم‌زمان با ادامه خشکی و بی‌بارانی، در بسیاری از روستاهای سقز و حتی برخی محله‌های شهری، مردم با برگزاری آیین سنتی «بووکە باران» به امید بارش دعا کردند. این آیین که ریشه در فرهنگ کهن کوردی دارد، نوعی مراسم جمعی برای طلب باران و برکت از درگاه خداوند است. در این مراسم، کودکان و نوجوانان با عروسکی نمادین در کوچه‌ها می‌گردند و با خواندن سرودهای محلی، از اهالی خانه‌ها طلب دعا و نذر باران می‌کنند. اما جمعی زیادی از مردم سقز علاوه بر این آیین، دیروز نماز باران هم خوانند تا با دعا و نیایش، رحمت الهی را طلب کنند.
احیای دوباره این آیین‌ها در سال‌های اخیر، بازتابی از پیوند عمیق مردم منطقه با طبیعت و باورهای نیاکانی آنان است.
ادامه خشکی و نبود بارش‌های مؤثر در آغاز فصل پاییز، پیامدهای نگران‌کننده‌ای برای بخش کشاورزی به‌همراه دارد. بسیاری از کشاورزان منطقه که در انتظار رطوبت خاک برای کاشت محصولات پاییزه مانند گندم و جو هستند، ناچار به تأخیر در آغاز کشت شده‌اند. کارشناسان هشدار می‌دهند که این تأخیر می‌تواند به کاهش عملکرد مزارع و افزایش هزینه‌های تولید منجر شود.
از سوی دیگر، سطح آب کانی‌ها، چشمه‌ها و سدهای کوچک نیز در حال کاهش است و احتمال افت سطح آب‌های زیرزمینی در ماه‌های آینده وجود دارد.
تأخیر در «پەڵە»؛ نشانه‌ای از پاییز خشک
«پەڵە» به نوعی باران گفته می‌شود که زمین را مرطوب می‌کند و شرایط کشت‌وکار را فراهم می‌سازد؛ بارانی که خاک را نرم کرده و کِشت در آن ممکن می‌شود، بی‌آنکه ریشه‌ها در گل فرو روند.
در سال‌های گذشته، تأخیر در پەڵە یا وقوع آن در زمان نامناسب، چندین بار در کُردستان مشاهده شده است. امسال نیز کارشناسان بر این باورند که پاییز با تأخیر در پەڵە و بارش مؤثر روبه‌روست، مسئله‌ای که نگرانی‌ها درباره آغاز فصل زراعی را دوچندان کرده است.
در نواحی کوهستانی همچون سقز، بانه و مریوان، باران نه‌تنها نقش حیاتی در کشاورزی و منابع طبیعی دارد، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و زیست‌جهان مردم نیز به شمار می‌رود. بارش نخستین باران پاییزی همواره با شادی و امید همراه بوده است. اما امسال، تأخیر در بارندگی سبب شده تا بسیاری از شهروندان از «پاییز بدون باران» به عنوان نشانه‌ای از تغییرات نگران‌کننده اقلیمی یاد کنند.
در شبکه‌های اجتماعی نیز کاربران با انتشار تصاویر آسمان صاف و بدون ابر، از انتظار طولانی خود برای «بوی خاک باران‌خورده» نوشته‌اند.
پژوهش‌های اقلیمی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که منطقه کُردستان به‌طور فزاینده‌ای در معرض پدیده تغییر اقلیم قرار دارد. افزایش میانگین دمای سالانه، کاهش تعداد روزهای بارانی و جابجایی الگوهای زمانی بارش، از نشانه‌های آشکار این تغییرات است.
کارشناسان معتقدند در صورت تداوم این روند، تعادل طبیعی اکوسیستم‌های زاگرس دچار اختلال خواهد شد و گونه‌های گیاهی و جنگلی منطقه با خطر خشکیدگی روبه‌رو می‌شوند.
با وجود این شرایط، امیدواری‌هایی نیز وجود دارد. نقشه‌های میان‌مدت نشان می‌دهد که احتمال ورود نخستین سامانه بارشی مؤثر به غرب کشور در نیمه دوم آبان افزایش خواهد یافت.
با این حال، کارشناسان تأکید می‌کنند که بارش‌های پراکنده احتمالی، نمی‌تواند کمبود شدید بارش‌های آغاز فصل را جبران کند و نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت برای مدیریت منابع آبی و سازگاری با اقلیم خشک بیش از گذشته احساس می‌شود.
در حالی‌که تقویم پاییز آرام‌آرام به نیمه می‌رسد، نگاه‌ها همچنان به آسمان دوخته شده است؛ آسمانی که هر سال با باران‌های مهر و آبان نوید زندگی می‌داد، امسال در سکوتی سنگین فرو رفته است. اکنون، زمین تشنه و مردم امیدوار، چشم‌به‌راه نخستین قطره‌هایی هستند که شاید باز هم نویدبخش حیات در دل زاگرس باشند.
۱۴۰۴/۱۰۳