چگونه از دست رفتن زبان مادری، به معنای از دست رفتن حافظه تاریخی و طبیعی ماست؟

۱. زبان؛ بیش از یک وسیله ارتباطی

برای یک کُرد، زبان کوردی صرفاً ابزاری برای ارتباط یا انتقال معنا نیست؛ یک کتابخانه زنده است. این زبان، مانند کوهستان‌های زاگرس، هزاران سال تاریخ، فلسفه و رابطه عمیق با طبیعت را در خود حفظ کرده است. هر کلمه‌ای در کوردی، نه فقط یک نام، بلکه یک حس، یک حافظه و یک هویت است.

۲. طبیعت در کلمات: از «کانی» تا «کوێستان»

غنای هر زبان بومی، در توانایی آن برای توصیف دقیق محیط زندگی‌اش نهفته است. در کوردی، کلمات مربوط به طبیعت و جغرافیای زاگرس بی‌شمارند و هر یک معنایی متمایز دارد:

کانی (Kani): صرفاً «چشمه» نیست؛ بلکه یک منبع حیات، یک جایگاه مقدس و یک مفهوم فرهنگی است که در شعر و موسیقی جاری است.

کوێستان (Kwêstan): این واژه، صرفاً «کوهستان» نیست، بلکه فلات‌های مرتفع، چراگاه‌های تابستانی، محل کوچ و مرکز مقاومت تاریخی را تداعی می‌کند.

بِرف (Bafr/Barf/Bawr)، زاۆک (Zawik)، باران شدید (Bexor/Rehile)، رگبار سریع باران (Rejne)، مه (tem u mij) و… واژه‌های متعددی برای انواع برف، یخ و حالات مختلف آب‌وهوا وجود دارد که نشان‌دهنده زندگی اجداد ما در تعامل نزدیک با تغییرات اقلیمی است.


وقتی این واژه‌ها فراموش می‌شوند، رابطه عمیق نسل جدید با زاگرس نیز فراموش می‌شود. از دست دادن زبان کوردی، به معنای از دست دادن کلیدواژگان توصیف طبیعت ماست.

۳. زبان کوردی؛ حافظه تاریخی مقاومت

زبان مادری تنها حامل طبیعت نیست؛ حامل تاریخ شفاهی نیز هست. بسیاری از داستان‌ها، ضرب‌المثل‌ها و لالایی‌ها (لایه‌لایه) که نسل به نسل منتقل شده‌اند، در مورد مقاومت در برابر ظلم، پاسداری از خاک و همبستگی اجتماعی هستند. این مفاهیم، در هیچ کتاب درسی‌ای با آن تأثیرگذاری فرهنگی حفظ نمی‌شوند؛ فقط در زبان مادری زنده می‌مانند.

اگر زبان کوردی در حوزه عمومی و آموزش کم‌رنگ شود، نسل آینده ارتباط خود را با فلسفه زندگی نیاکان از دست خواهد داد و این یک فاجعه هویتی است.

نتیجه‌گیری: مسئولیت جمعی برای حفاظت از میراث

حفظ زبان کوردی یک فعالیت موزه‌ای یا شخصی نیست؛ یک ضرورت ملی است. ما باید این کتابخانه زنده را فعال نگه داریم:

*در خانه: والدین و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نقش اصلی را در انتقال شفاهی دارند.

*در آموزش: ایجاد فرصت‌های رسمی و غیررسمی برای آموزش زبان و ادبیات کوردی.

*در رسانه و فضای مجازی: تولید محتوای فعال و جذاب به زبان کوردی برای نسل جوان.

وقتی «کانی» خشک شود و «کوێستان» به یک اسم بی‌روح تبدیل شود، آنگاه زبان و هویت ما نیز نفس‌های آخر را می‌کشد. ما مسئولیم که این اتفاق رخ ندهد.

به قلم شهلا مرادی