بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، لە کاتێکدا کە بازاڕەکانی جیهانی بۆ کانزا بنەڕەتی و بەنرخەکان لە ساڵانی ڕابردوودا ڕووبەڕووی هەڵاوسانی بەرچاو بوونەتەوە و سنوردارکردنی هەناردەکردن لە بوارەکانی وەک پۆڵا و وزە بەردەوام بووە، زیاتر سەرنجەکان لە سەر توانا ڕاستەقینەکانی کەرتی کانگاکانی ئێران چڕ بووەتەوە. بەتایبەت لە حاڵەتی دوو کانزای ستراتیژی و ئابوریدا: زێڕ و مس.
لێکۆڵینەوەی پسپۆڕان و نێودەوڵەتییەکان دەریدەخەن کە ئێران لە ڕووی یەدەگی ئەم دوو پێکهاتە گرنگە لە 10 وڵاتی پێشەنگی جیهاندایە. ئەم یەدەگانە نەک هەر پاڵپشتییەکی بەهێزن بۆ گەشەی ئابوری وڵات، بەڵکوو پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆیان بە ژێرخانی تەکنەلۆژی و توانای ئاڵوگۆڕی دراوی بیانی و پەرەپێدانی پیشەسازییە زانستییەکانەوە هەیە.
پێگەی ئێران لە یەدەگی زێڕ و مسی جیهانی: بە پشتبەستن بە دوایین خەمڵاندنە بڵاوکراوەکان، کۆی یەدەگی زێڕی دۆزراو لەم وڵاتەدا 380 تەنی تێپەڕاندووە و پێشبینیش دەکرێت ناوچەکانی ڕۆژهەڵات و باکوری ڕۆژئاوای وڵات و بە تایبەت پارێزگاکانی وەک سیستان و بەلوچستان، ئازەربایجانی ڕۆژئاوا و کوردستان، توانای بەرزی دۆزینەوەی نوێیان هەبێت.
لە کەرتی مسدا، ئێران لە پێگەیەکی کێبڕکێی جیهانیدایە بە نزیکەی 7.5 ملیار تەن یەدەگی کانزای مس - کە تێکەڵەیەک لە یەدەگی سولفاید و ئۆکسید و تێکڕای پلەی 0.6 بۆ 0.7 لەسەد. کانەکانی وەک سەرچەشمە، سۆنگون، میدۆک لە یەدەگە سەرەکییەکانی وڵاتن لەم بوارەدا.
زێڕ؛ قەڵغانی دارایی لە بەرامبەر ناجێگیری و دەرفەتێکی زێڕین بۆ وەبەرهێنان
لە هەلومەرجی ئێستادا کە هەڵاوسانی دراو و سنوردارکردنی بازرگانی نێودەوڵەتی گوشاری جددی لە سەر ئابوری ئێران درووست کردووە، زێڕ جارێکی دیکە پێگەی تەقلیدی خۆی وەک کۆگایەکی متمانەپێکراوی بەها وەرگرتەوە.
پەرەپێدانی کانەکانی زێڕ و هەروەها بەهێزکردنی پیشەسازییەکانی خوارەوەی وەک بەرهەمهێنانی شمش و زێڕینگەریی و شوێنەوارە ڕازاوەییەکان لە چارەسەرە پێشنیار کراوەکانن بۆ زیادکردنی پشکی ئەم کانزایە لە پۆرتفۆلیۆی داهاتی نەوتی وڵاتدا. جگە لەوەش بە دروستکردنی چوارچێوەی یاسایی سەقامگیر و کەمکردنەوەی مەترسییەکانی وەبەرهێنان، دەتوانرێت وەبەرهێنەرانی ناوچەیی و نێودەوڵەتی لە بواری گەڕان و پرۆسێسکردنی زێڕدا ڕابکێشرێت.
مس؛ بزوێنەری ئابوری سەوزی ئێران و گەشەسەندنی پیشەسازی
ڕەوتە جیهانیەکان پیشان دەدەن کە خواست لە سەر مس لە پیشەسازییە جیاوازەکان لەوانە کارەبا و ئۆتۆمبێلی کارەبایی و پڕۆژەکانی وزەی نوێبووەوە تا ساڵی 2050 بە شێوەیەکی بەرچاو گەشە دەکات. ئەم ڕەوتە دەرفەتێکی ناوازەی بۆ وڵاتانی وەک ئێران ڕەخساندووە کە خاوەنی یەدەگی دەوڵەمەند و سەرچاوەی مرۆیی تایبەتمەندن.
پەرەپێدانی زنجیرە بەهای مس – لەوانەش بەرهەمهێنانی کۆنسێنترات، کاتۆد، وایەر، وایەر و کێبڵ – نەک هەر دەتوانێت داهاتێکی بەرچاوی ئاڵوگۆڕی دراوی بیانی بەدەستبهێنێت، بەڵکوو دەتوانێت سوودی کێبڕکێی ئێران لە بازاڕەکانی ناوچەیی و جیهانیدا بەهێز بکات. هاوکاری نێوان کۆمپانیا ناوخۆییەکانی بنەمادار بە زانیاری و هاوبەشە بیانییەکانی تەکنەلۆژیا لەم بوارەدا دەتوانێت ڕێگای گەشەی بەرهەمهێنان، گواستنەوەی تەکنەلۆژیا و باشکردنی بەکارهێنانی وزە نەرم بکات.
نەخشەڕێگای گەشەپێدان: لە ئاسانکاری مۆڵەتەوە تا بەرەوپێشبردنی تەکنەلۆژیا
بۆ بەکارهێنانی کاریگەرانەی ئەم توانا ستراتیژییانە، کۆمەڵێک ڕێوشوێنی سەرەکی وەک نەخشەڕێگای گەشەپێدان پێشنیار کراون، لەوانە ئاسانکاری بۆ پرۆسەی دەرکردنی مۆڵەتی گەڕان و دەرهێنان، درووستکردنی ژینگەیەکی سەلامەت و پێشبینیکراو بۆ وەبەرهێنەران و پەرەپێدانی مۆدێلی کۆنسۆرتیۆمی و هاوکاری لە کانە بچووک و مامناوەندەکاندا بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنان.
ڕێوشوێنی دیکە بریتین لە پێداچوونەوە بە سیاسەتەکانی هەناردەکردن بە ئامانجی بەرزکردنەوەی بەهای زیادکراوی بەرهەمەکان و فراوانکردنی بازاڕە ئامانجدارەکان، هەروەها پشتگیریکردنی ئامانجدار لە لایەن حکومەتەوە بۆ گواستنەوەی تەکنەلۆژیای نوێ، دابینکردنی ژێرخانی پێویست و باشکردنی بەکارهێنانی وزە لە کانەکاندا.
شارەزایانی ئابوری و کانگاکان پێیان وایە کە بە پشتبەستن بە ڕێبازە زانستییەکان و کەڵک وەرگرتن لە توانای کۆمپانیاکانی تەکنۆلۆژیا و سەقامگیرکردنی ژینگەی ئابوری، زێڕ و مس نەک هەر دەتوانن ڕۆڵی تەقلیدی خۆیان وەک سەرچاوەی داهات بگێڕن، بەڵکوو ببنە بزوێنەری سەرەکی گەشەسەندنی بەردەوامی ئێران لە دەیەکانی داهاتوودا./.