جام کوردی - سەید عەباس ساڵحی، وەزیری ڕۆشنبیری و ئیرشادی ئیسلامی لە یادداشتێکدا بەبۆنەی دەستپێکی ٣٣هەمین حەوتەی کتێبەوە نووسیویەتی: لەو ڕۆژانەی کە ئێران دوای دوانزە ڕۆژ خۆڕاگری سەپێنراو، جارێکی دیکە لە هەناویتەپ و تۆزی شەڕ و هەڵئاوسانەوە ڕوو لە ئاشتی و تێفکرین دەکات، با لەبیرمان بێت کە فەرهەنگ و مەعریفە سەقامگیرترین قەڵای ئەم خاکەن. دادپەروەری کولتووری کاتێک بە تەواوی گەشە دەکات کە ئەم ڕۆحی زانایی و هاوبەشییە سەرانسەری ئێران بگرێتەوە. حەوتەی کتێب، لەم جۆرە ڕۆژانەدا، تەنیا ئاهەنگێکی کتێب نییە؛ ئاهەنگێکە بۆ ئاشتی و گفتوگۆ و زانایی.
بەپێی ڕاپۆرتی ناوەندی پەیوەندییە گشتییەکان و ڕاگەیاندنی وەزارەتی ڕۆشنبیری و ئیرشادی ئیسلامی، دەقی یاداشتەکەی سەید عەباس ساڵحی بەم شێوەیەیە:
“بە ناوی خودا، دادپەروەری کولتووری زیاتر لەوەی سەردێڕێک لە گەورەپلانی وەزارەتی ڕۆشنبیری بێت؛ پێویستییەکە بۆ داهاتووی کولتووری ئێران. دادپەروەری کولتووری کاتێک مانادار دەبێت کە هەموو ئێرانییەک، لە هەموو بەشێکی ئەم خاکەدا، دەرفەتی یەکسانی هەبێت بۆ دەستڕاگەیشتن بە زانست و بەشداریکردن لە ژیانی کولتووریدا. لە هەموو ئەو ساڵانەی کە من بەرپرسیار بووم، ئەم خەمە ڕێنمایی زۆر بڕیار و داڕشتنی سیاسەتی دەکرد. باوەڕێکی پتەو بەوەی کە دادپەروەری کولتووری تەنیا دابەشکردنی ئیمکانیات نییە،بەڵکوو دابەشکردنی دەرفەتەکانە؛ ڕێنمایی کردارەکانمانبووە.
ئەمڕۆ لە کاتێکدا کە سی و سێهەمین حەوتەی کتێبی کۆماری ئیسلامی ئێران لە ئۆز وەک پایتەختی کتێب دەست پێدەکات، بیرۆکەی دادپەروەری کولتووریبەدیهاتنی بەخۆیەوە بینیوە. ئۆز شارێکە لە باشووری ئێران، کتێبەکان نەک لە سایەی پشتیوانی حکومەتدا، بەڵکو لە ژێر ڕۆشنایی ئیرادەی خەڵکدا گەشەیان کردووە. ئەم شارە کە لە ساڵانی یەکەمەوە ئامادەیی چالاکانە لە پرۆگرامی "پایتەختی کتێبی ئێران"دا بووە، بە هەوڵی بەردەوامی خەڵکی کولتووردۆستی خۆی، توانی مۆدێلێکی گەشەسەندنی کولتووری لەسەر بنەمای بەشداری کۆمەڵایەتی بخاتەڕوو.
ئۆز تاکە پایتەختی کتێبی ئێران نییە؛ شارێکە کە نیشانی داوە کە چۆن دەتوانرێت کولتوور لە دڵی خەڵکەوە لەدایک بێت. لەم شارەدا دامەزراوە گشتییەکان و خێرخوازانی کولتووری و مامۆستایان و خۆبەخشەکان و خێزانەکان ژیانی کولتوورییان کردووە بە ڕووداوێکی ڕۆژانە. کتێبخانەکان لە ئۆز تەنیا لە بینا فەرمییەکان سنووردار نین؛ هەموو فەزای شارەکان، بە ئۆفیس و فرۆشگا و تەنانەت دوکانەکانی زێڕینگەریشەوە، ڕەفەی کتێبیان هەیە و خەڵک بە سادەیی کتێب دەخوێننەوە و بە قەرز دەدەن. لێرەدا کتێب لە ڕەفەکاندا نییە، بەڵکو لە سووڕانەوەدایە؛ وەک چۆن زانین دەبێ وەها بێت.
لە ساڵی ٢٠١٦ەوە لەگەڵ دامەزراندنی سکرتاریەتی پایتەختی کتێب لە ئۆز، بزووتنەوەیەکی یەکگرتوو بۆ پێشخستنی کتێب خوێندنەوە لەم شارە دەستیپێکرد. لەو کاتەوە ئۆز پێنج جار چووەتە ڕیزی کۆتایی پایتەختی کتێبی ئێران، دوو جار نازناوی شاری کتێبدۆستی ئێرانی بەدەستهێناوە و بە چالاکییە فەرهەنگییە بەردەوامەکانی بووەتە یەکێک لە جەمسەرە بەناوبانگەکانی پەرەپێدانی کتێب لە وڵاتدا. لەم شارەدا زیاتر لە دەیان یانەی کتێب چالاکن و زۆرێک لە منداڵان و هەرزەکاران و خێزانەکان بە کۆمەڵ کتێب دەخوێننەوە و ڕەخنەیان لێدەگرن و ئەزموونی خوێندنەوەیان لەگەڵ کەسانی دیکەدا باس دەکەن.
ئەوەی ئەزموونی ئۆز جیا دەکاتەوە، پەیوەندی نێوان دامەزراوە مەدەنییەکان و نەریتە کۆمەڵایەتییەکانە. لە ئۆزدا چەمکی "نەزرەکانی زانین" بووەتە جێی بایەخ؛ خێرخوازان کە لەبری ئەوەی پێکهاتەی فیزیکی دروست بکەن، تێچووی کڕینی کتێب، ئامێری کتێبخانەکان، یان ڕێکخستنی بەرنامەی کولتووری لە ئەستۆ دەگرن. ژن و پیاو کە ڕەنگە کار و پۆستەکانیان لە یەکەم نیگادا پەیوەندی بە کولتوورەوە نەبێت، پەیوەست بوون بەم ڕێگایە بۆ ئەوەی کتێب و پەروەردە ببنە سەرمایەیەکی هاوبەش بۆ هەمووان.
منداڵان و هەرزەکارانی شارەکە بەشداری لە پڕۆژە داهێنەرەکانی وەک خوێندنەوەی حافز، خوێندنەوەی شاهنامە و چیرۆکگێڕانەوە دەکەن و هەر ئەم نەوە نوێیەیە کە پەیوەندی نێوان نەریت و داهاتوو بە زیندووی دەهێڵێتەوە. ئەم بەردەوامییە کولتوورییە دەرئەنجامی داڕشتنی سیاسەت لە سەرەوە نییە، بەڵکو بەرهەمی باوەڕ بەخۆبوونی خەڵکە؛ مانای ڕاستەقینەی دادپەروەری کولتووری.
دادپەروەری کولتووری واتە مەودای جوگرافی نابێتە مەودای مەعریفە. واتە شارێک لە باشووری فارس دەتوانێت بەقەد پایتەخت پشکی لە بەرهەمهێنان و بەرەوپێشبردنی کولتووردا هەبێت. لە مۆدێلێکی لەو جۆرەدا حکومەت ڕۆڵی ئاسانکاری دەگێڕێت نەک پارێزەر؛ حکومەت زەمینەیەک بۆ خەڵکی خۆی دروست دەکات کە ببنە ئەکتەرە سەرەکییەکانی کولتوور. ئەزموونی ئۆز دەریخست کە دادپەروەری کولتووری کاتێک بەدی دێت کە مرۆڤەکان کولتوور بە هی خۆیان بزانن و بەشداری لە دروستکردن و پاراستنیدا بکەن.
ئەمڕۆ شاهیدی پەرەسەندنی ئەم جۆرە بزووتنەوەیانە لە زۆرێک لە شار و گوندەکانی ئێرانداین؛ لە خوڕەمشارەوە بۆ بیرجەند، لە سنە تا تاڵش. به ڵام ئۆز له نێو ئه و نموونانەدا جێگەیەکی تایبەتی هەیه، چونکه له ناویدا کولتوور له فۆرماتێکی بەڕنامەی وەرزی تێپەڕیوه و بۆته بەشێک له ژیانی کۆمەڵایەتی. هەموو بزووتنەوەیەکی کولتووری لە ئۆز وەک نەریتێکی کۆمەڵایەتی لە یادەوەری خەڵکدا تۆمار دەکرێت و ئەم بەردەوامیەش کردوویەتی بە مۆدێلێکی نەتەوەیی.
هەفتەی کتێبی ئەمساڵ دەرفەتێکە بۆ وەبیرهێنانەوەی ڕۆڵی خەڵک لە بەدیهێنانی دادپەروەری کولتووری. وەزارەتی ڕۆشنبیری و ئیرشادی ئیسلامی، وەک دامەزراوەیەکی داڕشتنی سیاسەت لەم بوارەدا، خۆی بە هەنگاو لەگەڵ کۆمەڵگەی ڕۆشنبیری دەزانێت؛ کۆمەڵگەیەک کە لە شار و گوندە دوورەکان و لە قوتابخانە و کتێبخانەکانەوە و لە خانووە بچووک و گەورەکانەوە سەریهەڵداوە.
لەم هەفتەیەدا ئەوەی پێویستە زیاتر لە هەموو شتێک بیری لێبکرێتەوە، گەڕانەوەیە بۆ سەرچاوەی کتێبەکە؛ بۆ ئەو کتێبە کە پێش هەر میدیایەک پایەی مەعریفە و وتووێژ بووە لە کۆمەڵگەی ئێراندا. لە جیهانێکدا کە خێرایی زانیاریەکان هەندێک جار بەسەر قووڵایی بیرکردنەوەدا زاڵ دەبێت، کتێب دەرفەتێکە بۆ وەستان و بیرکردنەوە و دووبارە بنیاتنانەوەی پەیوەندی نێوان مرۆڤ و خۆی و ئەوانی دیکە. دادپەروەری کولتووری بەبێ بیرکردنەوەیەکی لەو شێوەیە ناتوانرێت بەدی بهێنرێت؛ چونکە دادپەروەری لە کولتووردا، لە سەرووی هەموو شتێکەوە، دادپەروەرییە لە بیرکردنەوەدا.
ئۆز نەک هەر وەک شارێکی کتێبخوێن، بەڵکو وەک هێمایەک بۆ ئایندەی کولتووری ئێران سەیر بکرێت. ئایندەیەک کە تیایدا ڕۆشنبیری بەرهەمی فەرمانەکان نییە، بەڵکو دەرئەنجامی باوەڕی خەڵکە بە زانایی. هەر شارێک بەم باوەڕە بجوڵێت، لە ڕاستیدا پایتەختی کتێبە لە ئێران؛ چ ورمێ بێت، چ زابۆڵ بێت یان تاران".
دەبێ ئەوەتان بیر بخەمەوە کە لەو ڕۆژانەی کە ئێران دوای دوانزە ڕۆژ لە خۆڕاگری سەپێنراو، جارێکی دیکە لە تەپ و تۆزی شەڕ و ئیلتیهاب ڕوو لە ئاشتی و تێفکرین دەکات، با لەبیرمان بێت کە فەرهەنگ و زانایی سەقامگیرترین قەڵای ئەم خاکەن. دادپەروەری کولتووری کاتێک کامڵ دەبێت کە ئەم ڕۆحی مەعریفە و هاوبەشیە لە سەرانسەری ئێراندا ڕەنگ بداتەوە. هەفتەی کتێب، لەم جۆرە ڕۆژانەدا، تەنیا ئاهەنگی کتێب نییە؛ پاراستنی ئاشتی و گفتوگۆ و زاناییە”.