جام کوردی – موضوع تأمین برق صنعتی و خانگی در عراق، یکی از چالش های همیشگی این کشور در دو دهه اخیر بوده است. یکی از معضلات جدی در تولید برق عراق، کمبود سوخت نیروگاه های تولید برق یعنی گاز است. 60 درصد نیروگاه هایی که برق عراق را تولید می کنند با سوخت گاز فعالیت می کنند.
با اینکه عراق با دارا بودن 141 تریلیون مترمکعب ذخایر گازی یازدهمین کشور جهان از این حیث است اما مشکلات متعددی در بهره برداری از این ذخایر وجود دارد که اجازه نمی دهد عراق در این موضوع خودکفا و مسئله برق خود را حل کند. در مطلب دیگری درباره موضوع منابع گاز در عراق و مشکلات استحصلال و بهره برداری از آن به این موضوع خواهم پرداخت. اما در این مطلب، در خصوص قرار داد واردات گاز از ترکمنستان به عراق و نقش ایران خواهید خواند. توان تولید برق عراق در حال حاضر حدود 27 هزار مگاوات است که عموما با کمک نیروگاه هایی که با سوخت گاز فعالیت می کنند تولید می شود اما نیاز حقیقی کشور نزدیک به 40 هزار مگاوات است. گازی که ایران به عراق صادر می کند تنها تأمین کننده 8 هزار مگاوات است. با این حال ایران با همین مقدار، تأمین کننده 30 تا 40 درصد انرژی مورد نیاز عراق است. آخرین قرارداد صادرات گاز ایران به عراق مربوط به مارس سال 2024 است که طی آن روزانه 50 میلیون مترمکعب گاز به عراق فروخته می شود.
این موضوع، عراق را به کشوری وابسته به ایران از حیث انرژی (گاز و برق) تبدیل کرده است. ایران با اینکه یک تأمین کننده اصلی گاز برای عراق است اما در ماه های سرد سال، مصرف بسیار بالای گاز در بخش های مختلف از جمله خانگی باعث کمبود گاز در داخل ایران می شود. قطع موقت صدور گاز به عراق به ویژه در فصل سرما که موضوعی تازه نیست یکی از دلایل قطعی های گاز در عراق – در کنار مسائل ارزی و بدهی ها به ایران – و به تبع آن اختلال در تولید برق به شمار می رود.
همین وابستگی قابل توجه عراق به گاز ایران باعث شده تا فشارهایی از سوی آمریکا به دولت بغداد برای دستیابی به جایگزین هایی برای انرژی ایران وارد شود. واشنگتن با آگاهی از ظهور یک بحران جدی در عراق به دلیل قطع ناگهانی واردات عظیم گاز از ایران و تأثیر آن بر روابط بغداد و واشنگتن، عراق را به طور موقت و مقطعی از تحریم های ناشی از تعاملات اقتصادی کشورها و شرکت ها با ایران مستثنی کرده است. با این حال فشارهای این کشور بر عراق برای یافتن جایگزینی برای گاز ایران همچنان وجود دارد. در عراق حتی نگرانی جدی وجود دارد که با آغاز به کار ترامپ، احکام دوره ای استثنای عراق از تعامل اقتصادی با ایرران در خرید انرژی، تمدید نشود.
به هر صورت عراق هم در سال های اخیر به دنبال یافتن جایگزین هایی حرکت کرده است. یکی از این جایگزین ها که به گفته رهبر یکی از احزاب عراقی، پیشنهاد آمریکا بوده، خرید گاز از ترکمنستان بوده است. عراقی ها در آگوست 2023، توافق اولیه خرید گاز از عشق آباد را امضا کردند. بغداد امید داشت که قرارداد نهایی تا پایان 2023 برای یک دوره 5 ساله امضا شود. با این حال این قرار داد اوایل پاییز امسال میان دو طرف عراقی و ترکمنستانی امضا شد. شرکت سوئیسی لوکستون انرژی، بنابر تصمیم کابینه عراق، پیمانکار این انتقال شد و مقرر گردید که گاز ترکمنستان از تنها راه دسترسی، یعنی خطوط انتقال گاز ایران به عراق منتقل شود. در این چارچوب، در فصل تابستان روزانه 20 میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان ( در زمستان 10 میلیون مترمکعب) صادر خواهد شد.
در چارچوب تهاتر میان ایران و عراق، بخشی از گاز وارداتی به مناطق شمالی ایران اختصاص می باید و مابقی که گاز محلی و تولیدی ایران است به عراق منتقل می شود. هزینه گاز صادراتی ترکمنستان به ایران و عراق نیز توسط بغداد به عشق آباد پرداخت می شود و ایران هم 30 درصد این گاز را به عنوان حق ترانزیت به خود اختصاص می دهد. علی رغم گذشت حدود 5 ماه از امضای قرارداد نهایی، اما صادرات گاز ترکمنستان آغاز نشده و البته گفته می شود که عراق نیز تاکنون مبلغی را به ترکمن ها پرداخت نکرده است (یک میلیارد دلار سالانه). عراق ادعا می کند که هنوز پیمانکار و طرف سوم مشخص نشده است. این پیمانکار ضامن قرارداد خواهد بود و در صورت لغو قرارداد یا قطع گاز، متولی پرداخت خسارت یا ایجاد منابع جایگزین گاز خواهد بود.
با تأخیر در صدور گاز ترکمنستان، حرف و حدیث ها در داخل و خارج از عراق نیز زیاد شده است. آر تی روسیه مدعی شده که عراق احتمالا قربانی یک فریب و فقدان ضمانت های لازم در این قرار داد با ترکمن ها و ایرانی ها شده است. برخی تحلیلگران اقتصادی عراقی نیز مدعی شده اند ایران گاز صادراتی از ترکمنستان را دریافت کرده اما در حال بهره برداری از آن برای مصرف داخلی خود می باشد. هر چند که وزارت #برق عراق این موضوع و همچنین پرداخت پول به عشق آباد را تکذیب کرده و موضوع را یافتن شرکت واسط و پیمانکار برشمرده است. باید منتظر ماند و دید سرنوشت قرارداد مذکور به کجا خواهد انجامید.
عراق قراردادهای متعددی برای افزایش تولید گاز داخلی خود با شرکت های خارجی از جمله فرانسوی، چینی و اماراتی انجام داده است. هر چند که برخی از این قراردادها به دلیل ظهور داعش در عراق، اجرایی نشد. اما عراقی ها برای خودکفایی و همینطور به دلیل فشارهای بیرونی، به فکر تأمین قراردادهای دیگری هستند. با این حال ایجاد بدیل برای گاز ایرانی، به دلایل مختلف هنوز گزینه ای راحت و سهل الوصل برای بغداد نیست.
دیپلماسی ایرانی
