یک پژوهشگر مردم‌شناسی: نوروز پتانسیل خوبی برای توسعه گردشگری در خاورمیانه دارد

به گزارش جام کوردی ، نوروز یک رسم تاریخی و باستانی است که با مشارکت 17 کشور در یونسکو ثبت شده و با آنکه ملت های بسیاری از مغولستان تا ترکیه خود را صاحب این جشن بزرگ می دانند، اما پیشینه و غنای فرهنگی آن به ایران و مردم آریایی آن می رسد.

آیین نوروز در بسیاری از این کشورها به لحاظ نزدیکی نصف النهار جغرافیایی آنها به هم اول فروردین و یا روزهایی در همین محدوده بوده که کردهای ترکیه، سوریه، لبنان، قزاقستان، آذربایجان و ارمنستان در تقویم رومی خود آن را 21 آدار می دانند و  کردهای سورانی عراق و کلهر زبان های کرمانشاه و ایلام به آن نوروز ماه می گویند.

نوروز در تقویم دامپروری و عشایری کرمانشاه، ایلام، غرب همدان و شرق کردستان “گیاه خیزان” نام گرفته که  به معنای فصل رویش گیاهان است. رقص و پایکوبی و نواختن ساز و دهل  در طول 13 روز نوروز از آیین هایی است که پیشتر در مناطق گرمسیری کرمانشاه به ویژه شهرهای قصرشیرین و سرپل‌ذهاب گرامی داشته می شد، آیینی که زیبایی اش را طی سالها از دست داد و به فراموشی سپرده شد.

گستردگی این فرهنگ اصیل و باستانی به ویژه در مناطق کردنشین بهانه ای شد تا گفتگویی با یک پژوهشگر مردم شناس داشته باشیم، نویسنده ای که تا به امروز کتب و مقالات بسیاری درباره فرهنگ، آداب و سنن مردم کرد به رشته تحریر درآورده و یکی از چهره های مطرح استان در حوزه مردم شناسی و باستان شناسی است.

نورزو میراث معنوی بشریت است

“اکبر رضایی کلهر” به جام کوردی گفت: نوروز میراث معنوی بشریت است  که حتی در نقاطی از اروپا و آمریکا هم گرامی داشته می شود. بنابراین باید آن طور که شایسته نامش است آن را گرامی بداریم و متوجه باشیم که اگر شرایطی مهیا شود تا این میراث مشترک و معنوی جهانی در قالب یک برنامه هماهنگ شده در کشورهای همسایه ایران از جمله عراق و ترکیه گرامی داشته شود بی شک پتانسیل بسیار خوبی برای گردشگری در خاورمیانه ایجاد خواهد کرد.

وی تصریح کرد: گرچه سالهاست که نهادهای دولتی و از جمله میراث برنامه هایی را برای جشن نوروز تدارک می بینند اما بخش دیگری از آیین های نوروز توسط خود مردم برگزار می شود که ما سال قبل نمونه هایی از آن را در گیلان غرب، ایلام، کردستان و آذربایجان شرقی داشتیم که خودجوش بود و با اقبال عمومی همراه شد.

رضایی کلهر با اشاره به اینکه اغلب نقاط ایران به لحاظ همگونی در مذهب، رسوم مشترکی در نوروز داشته اند که در شاهنامه به آن اشاره شده و شامل روزهای تعطیل، سفره هفت سین، دید و بازدید، لباس نو، خوراک، رقص، موسیقی، خانه تکانی و آتش بازی و… بوده است گفت: این رسوم در ایران غنای بیشتری از دیگر کشورها دارد.

ویژگی نوروز در عراق و ترکیه

وی افزود: اما در اقلیم کردستان مذهب غنای این جشن را کمرنگ کرده بود و کردهای عراق به لحاظ قالب بودن مذهب شافعی عید اصلی شان  را عید فطر می دانستند و نوروز را به شیوه ما برگزار نمی کردند، اما پس از 1992 که اقلیم کردستان فدرال شد اهالی این مناطق و حتی سورانی زبان های اهل سنت ایران نوروز را با شکوهتر از سایر شهرها برگزار می کنند، که باید گفت بازگشت درستی به اجرای جشن کرده اند.

فرصتی که از دست رفت

او با اذعان به این مطلب که امسال مصادف شدن نوروز با جشن عید فطر شرایط ویژه ای برای کردها ایجاد کرده است گفت: این قرابت می توانست بهانه ای برای برپایی جشن های مشترک با کشور عراق باشد و ما می توانستیم از این فرصت کمال استفاده را ببریم.

رضایی کلهر همچنین تصریح کرد: در ترکیه هم تا چند سال پیش برگزاری جشن نوروز با بازداشت همراه می‌شد، الان اما در دیاربکر که ما کردها به آن (آمد) می گوییم و بزرگترین شهر کرد نشین ترکیه است جشن های باشکوهی به مناسبت نوروز برگزار می شود که عموما شکل سیاسی به خود گرفته و برای همین حکومت ترکیه با جدی گرفتن و اهمیت دادن به آن مخالفت می کند.

چهارشنبه سوری متفاوت کردها

این مردم شناس کرمانشاهی درباره آیین چهارشنبه سوری در میان کردها نیز گفت: سور در کردی به معنای آتش است و کردها به ویژه کردهای کلهر که در محدوده بزرگی از کرمانشاه، ایلام، غرب همدان، شرق کردستان تا شهرهای دیاله، گرمیان و کرکوک عراق گسترده اند باورهای متفاوتی از چهارشنبه سوری امروز ایران دارند.

او همچنین به ویژگی خاص آتش نوروز برای مردم کرمانشاه و ایلام اشاره کرد و افزود: کلهر زبان های این دو استان آتش را سر در خانه ها روشن می کردند و معتقد بودند که “امشاسپندان” یا فرشتگان موکل بر آب و باد و خاک و آتش و باران و نور همراه مردگان هر خانواده به زمین می آیند تا شادی و خیر را بین مردم تقسیم کنند. برای همین آتش در میان کردها مقدس و پاک بود و از روی آن نمی پریدند.

رضایی کلهر توضیح داد: در باور کردهای کلهر چهارشنبه سوری نه چهارشنبه آخر سال (که رسم پایتخت نشین های ایران بود) بلکه یک روز پیش از شروع سال نو بوده است و این تفاوت عمده چهارشنبه سوری کردهای کلهر با پایتخت است. کردهای عراق اما آتش را روی چهارپایه های بلند روشن کرده و دور آن پایکوبی می کردند.

رسوم غلط زخمی بر پیکره فرهنگ اصیل ایرانی اند

این پژوهشگر فرهنگی با اذعان به این مطلب که متاسفانه برخی رسوم غلط در نوروز وارد شده است گفت: از جمله این رسوم تفاوت در روشن کردن آتش بود و یا چیدن هفت شین به جای هفت سین و یا ماهی که ربطی به رسوم آریایی ندارد و از کشور چین وارد فرهنگ باستانی ما شد و یا همین ترقه بازی های گوش خراش آزار دهنده که آن را با برپایی آتش اشتباه می گیرند.

رضایی کلهر در همین رابطه شرکت مردم در جشنهای همگانی و ایمن را یک راهکار خوب برای جلوگیری از بی اخلاقی در این مراسم دانست و افزود: میراث هرسال در نقاطی از کرمانشاه مثل طاق بستان، بیستون و سراب نیلوفر برنامه فرهنگی برگزار می کند ولی متاسفانه مردم استقبال چندانی از آن نمی کنند.

وی گفت: متاسفانه بیش از نیم قرن است که سرپوشهای سنتی و اخلاقی ما برداشته شده و همین امر باعث شده تا آسیب های فرهنگی زیادی ببینیم و رسوم ما در حال حاضر رسوم نیست و بلکه آسیب است.

رضایی کلهر از ره آوردهای تلخ این آسیب به جایگزینی لذت به جای شادی اشاره کرد و یادآور شد: درحالیکه شادی با حس نوع دوستی، هم فکری و هم دردی همراه است، لذت چیزی جز خودخواهی ندارد و جایی برای دیگران باقی نمی گذارد و این همان آسیبی است که در سالهای اخیر موجب دست درازی فرهنگ غیرایرانی به نوروز شده و زیبایی و اصالت این جشن کهن را به بهانه ای برای چشم و هم چشمی بدل کرده، زخمی که باید جلوی گسترش آن بر پیکره فرهنگ را بگیریم.

گفتگو از لیلا سعدوندی