به بهانه بزرگداشت مسافر هفت شهر عشق

به گزارش جام کوردی، عطار شاعر و عارف مشهور قرن ششم و هفتم هجری است که در حوالی نیشابور متولد و یکی از محبوب‌ترین و پرکارترین شاعران ایرانی است که شهرت جهانی دارد.

فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری معروف به شیخ عطار نیشابوری، از شاعران و عارفان مشهور ایرانی قرن ششم و هفتم هجری است. این شاعر بزرگ در روستایی به نام کدکن در حوالی نیشابور متولد شد و با خلق آثار معروف و بی‌نظیر خود، توانست افتخاری برای همه مردم ایران‌زمین باشد. عطار نیشابوری یکی از برترین مردان نام‌آور تاریخ ادبیات ایران بوده که کلام ساده و بی‌آلایش او در اشعارش به زیبایی در دل نقش می‌بندد.

 عطار نیشابوری

عطار، گنجینه‌ای پرافتخار برای ملت ایران و عارف و شاعر نامدار ادبیات فارسی و دارای شهرت جهانی است. نام وی محمد، لقبش فریدالدین و کنیه‌اش ابو حامد است. عطار نیشابوری را می‌توان یکی از بزرگان درجه اول عرفان به حساب آورد که همیشه سادگی در کلام را سرلوحه تمامی آثارش قرار داده و همین مسئله موجب شده که محبوبیت خاصی در میان مردم پیدا کند.

آرامگاه عطار

آرامگاه عطار نیشابوری در ۶ کیلومتری غرب نیشابور و در نزدیکی آرامگاه عمر خیام قرار دارد. بنای این آرامگاه مربوط به دوره تیموری است و توسط فردی به نام امیرعلی شیرنوایی ساخته شده است. این آرامگاه در دوره پهلوی دوم به‌طور کامل مرمت شد و در دهه ۷۰ هم ترمیم مختصری روی آن انجام گرفت.

بنای کنونی آرامگاه عطار نیشابوری دارای هشت ضلع و چهار ورودی با گنبدی کاملا کاشی‌کاری شده است. مقبره این شاعر بزرگ در داخل باغی به مساحت ۱۱۹ متر مربع قرار گرفته و به زیبایی با کاشی‌هایی به رنگ سبز، زرد و آبی مزین شده است. آرامگاه عطار نیشابوری یکی از جاهای دیدنی نیشابور به شمار می‌رود و هر ساله مسافران و گردشگران زیادی از آن بازدید می‌کنند.

پیکر نقاش معروف کمال الملک در این آرامگاه به خاک سپرده شده است؛ همچنین سه شخصیت مشهور دیگر به نام‌های پرویز مشکاتیان (آهنگساز و موسیقی‌دان)، فریدون گرایلی (استاد تاریخ) و پهلوان شورورزی (از بزرگان ورزش نیشابور) هم در جوار آرامگاه شیخ عطار آرمیده‌اند.

در تقویم ملی ایران، ۲۵ فروردین ماه، روز بزرگداشت عطار نیشابوری نام‌گذاری شده است. به همین منظور هر ساله همایش بزرگداشت این شاعر بزرگ در نیشابور و سایر نقاط ایران و جهان برگزار می‌شود.

عطار نیشابوری یکی از بهترین و مشهورترین عارفان و شاعران فارسی‌زبان قرن ششم و هفتم هجری قمری است. عطار در سال ۵۴۰ هجری قمری در روستای کدکن نیشابور چشم به جهان گشود؛ البته برخی تولد وی را سال ۵۳۷ هجری قمری نقل کرده‌اند. از جزئیات کودکی و زندگی این شاعر بزرگ اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ جز اینکه پدر وی یک عطار (دارو فروش) ماهر بود و بعد از وفات او، عطار کار پدر را ادامه می‌دهد و به شغل عطاری مشغول می‌شود.

نام پدر عطار بنا بر روایت قدیمی‌ترین کاتب دیوان اشعارش، محمود است؛ اما به روایتی دیگر از تذکره نویسان قدیم، نام او ابراهیم بن اسحاق بود، البته نام یوسف نیز برای پدر عطار ذکر شده است. در روستای کدکن که محل تولد شیخ عطار نیشابوری است، زیارتگاهی به نام پیر زِرَوَند وجود دارد که برای اهالی آن منطقه بسیار قابل احترام است و گفته می‌شود که این مزار مربوط به پدر عطار یعنی شیخ ابراهیم است.

عطار در روستای کدکن به دنیا آمد که یکی از بخش‌های تربت حیدریه امروزی محسوب می‌شود. او از همان دوران کودکی به مدارس علمیه شهر رفت و به تحصیل مقدمات علوم زمان خود مشغول شد. عطار کودکی بسیار سخت و دردناکی را تجربه کرد و ۶ یا ۷ ساله بود که درگیر ماجرای طغیان غزها شد. این فاجعه آن‌قدر عظیم و دردناک بود که در ذهن عطار برای همیشه نقش بست و او را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داد. وی چند سال پس از فروکش فتنه غز، در مکتب مشغول آموختن شد.

عطار علاوه بر داروسازی، به کار طبابت هم می‌پرداخت

عطار، داروسازی و داروشناسی را از پدرش آموخت و در کنار آن به کار طبابت هم پرداخت، به همین دلیل به او عطار گفته می‌شود؛ زیرا عطار به کسی می‌گویند که داروفروشی و طبابت را هم‌زمان با هم انجام دهد؛ اما پس از مدتی به‌دلیل وجود یک رویداد مهم در زندگی‌اش به عرفان روی آورد و مسیر زندگی وی برای همیشه تغییر کرد.

در روایات آمده است که یک روز فریدالدین در دکان خود مشغول کار بود که درویشی وارد مغازه‌اش می‌شود و از او می‌پرسد که آیا چیزی برای رضای خدا به من می‌دهی؟ درویش این جمله را چند بار تکرار می‌کند؛ اما عطار به او اهمیت نمی‌دهد و چون درویش بی‌تفاوتی او را می‌بیند، از عطار می‌پرسد که تو چطور می‌خواهی از دنیا بروی؟ عطار در پاسخ به درویش می‌گوید: همان طور که تو از دنیا می‌روی! درویش می‌گوید: آیا تو می‌توانی مانند من بمیری؟ عطار در جواب می‌گوید: بله. درویش زمانی که با پاسخ مثبت عطار روبه‌رو می‌شد، بلافاصله دراز می‌کشد و کاسه چوبی که در دست داشت، زیر سر خود می‌گذارد و می‌میرد. عطار پس از این رویداد، بسیار متحول می‌شود و مسیر زندگی خود را به‌طور کل تغییر داده و به عرفان روی می‌آورد.

شیخ نیشابوری پس از این ماجرا، برای کسب علم و دانش، به هند، عراق، شام، مصر و مکه سفر کرد و حج خود را هم به جا آورد. سپس به شهر خود یعنی نیشابور بازگشت و در آنجا ماندگار شد. عطار، مرید شیخ مجدالدین بغدادی بوده است.

مرگ عطار

این شاعر بزرگ سرانجام در سال ۶۱۸ هجری قمری به دست سربازان مغول در نزدیکی دروازه شهر کشته شد. درباره داستان مرگ عطار نیشابوری این‌گونه روایت شده است که به هنگام حمله مغول به خراسان، مورد ضربت یکی از سربازان مغول قرار گرفت و پیش از مرگ، با خون خود روی دیوار، این رباعی را نوشت:

در کوی تو رسم سرفرازی این است مستان تو را کمینه بازی این است با این همه رتبه هیچ نتوانم گفت شاید که تو را بنده نوازی این است.

یک نکته جالب درباره عطار نیشابوری که محمدرضا شفیعی کدکنی در مقدمه منطق الطیر هم به آن اشاره کرده است، زندگی پُر از ابهام عطار به شمار می‌رود؛ زیرا اطلاعات بسیار کمی از او و زندگی‌اش در دست است، تا جایی که به گفته این ادیب بزرگ، درباره سنایی که یک قرن قبل از عطار زندگی می‌کرد، اطلاعات بیشتری در دسترس قرار دارد.

آثار عطار

عطار نیشابوری یکی از پرکارترین و فعال‌ترین شاعران ایرانی به شمار می‌رود و بنا به روایات بیش از ۱۸۰ اثر گوناگون از خود به‌جای گذاشته که حدود ۴۰ عدد از آن‌ها به شعر و نثر است. این شاعر بزرگ دارای تالیفات و تصنیف‌های بسیاری بوده که بیشتر آن‌ها منظوم هستند.

روایت است که عطار به تعداد سوره‌های قرآن، ۱۱۴ تصنیف از کتاب، رساله، نظم و نثر نوشته است. از ویژگی‌های اشعار این شیخ بزرگ می‌توان به شیوایی، سادگی و روان بودن آن‌ها اشاره کرد که به زیبایی در آثار او مشهود است.

مصیبت نامه عطار نیشابوری

یکی از آثار مشهور و معروف عطار را می‌توان مصیبت نامه برشمرد که از آثار منظوم این شاعر بوده و شامل ۷,۵۳۹ بیت و ۳۴۷ حکایت است. مصیبت نامه در قالب مثنوی سروده شده و عمق عرفانی بسیار بالایی دارد که با هیچ یک از آثار او قابل مقایسه نیست. در اشعار این شیخ، سوز و درد خالصانه‌ای وجود دارد که آن را در کمتر شاعری می‌توان یافت. عطار این اثر خود را در دوران پختگی خود سروده است، به همین خاطر آن را نسبت به سایر آثارش، خاص‌تر کرده است.

برخی معتقد هستند؛ انتخاب نام «مصیبت نامه» برای این اثر عطار به دغدغه فکری او درباره این مسئله اشاره دارد که بین دو راهی شریعت و طریقت، چگونه می‌تواند به‌دنبال حقیقت باشد؛ اما بنا به گفته عطار، دلیل این نام‌گذاری رنج و سختی در استخراج معانی، ترتیب مضامین، آراستگی و ترکیب الفاظ است. بخش آغازین مصیبت نامه عطار با مدح پروردگار، مدح محمد، ذکر معراج و ستایش خلفای راشدین و حسینی آغاز می‌شود و در ادامه به تفسیر ۴۰ مقاله می‌پردازد که هرکدام شامل چندین حکایت است.

منطق الطیر یک منظومه مثنوی دارای ۴۴۵۸ بیت و به زبان فارسی است

یکی دیگر از آثار معروف عطار را می‌توان منطق الطیر معرفی کرد که با نام مقامات الطیور هم شناخته می‌شود. منطق الطیر منظومه‌ای مثنوی به زبان فارسی و مشتمل بر ۴۴۵۸ بیت است. واژه منطق الطیر در زبان عربی به‌معنای «زبان مرغان» است و محتوای این اثر توصیفی از سفر مرغان به سوی سیمرغ و ماجراها و مشکلاتی است که در این راه برای آن‌ها روی می‌دهد. منطق الطیر عطار یکی از آثار جاویدان ادب فارسی به شمار می‌رود و کتاب آن علاوه بر ایران، در هندوستان و کشورهای اروپایی هم به چاپ رسیده است.

شرح داستان منطق‌الطیر بدین شکل است که گروهی از مرغان برای جست‌و‌جوی پادشاه خود سیمرغ، سفری را آغاز می‌کنند. در هر مرحله، گروهی از مرغان از راه بازمی‌مانند و به بهانه‌های مختلفی به مسیر ادامه نمی‌دهند، تا اینکه پس از عبور از هفت مرحله که عطار آن را هفت وادی یا هفت شهر عشق می‌نامد، از میان گروه انبوهی از پرندگان تنها ۳۰ مرغ باقی می‌مانند و با نگریستن در آینه حق درمی‌یابند که سیمرغ در وجود خود آن‌ها است. در نهایت با این خودشناسی مرغان جذب هیبت خداوند شده و حقیقت را در وجود خود پیدا می‌کنند.

این هفت وادی بنا بر گفته عطار به‌ترتیب طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فقر است که سرانجام به فنا می‌رسد. این اثر از عطار به زبان فرانسوی، کردی و ازبکی نیز ترجمه شده است.

تذکره الاولیا

تذکره الاولیا کتابی از عطار نیشابوری به زبان فارسی است که در شرح حال ۹۷ نفر از مشایخ صوفیه نوشته شده و هدف از آن الگوبرداری از سیره عملی و گفتاری آن‌‌ها است. این کتاب شامل مقدمه و ۷۲ باب می‌شود که هر یک به زندگی و سخنان یکی از عارفان و مشایخ می‌پردازد. تذکره الاولیا به‌معنای یاد دوستان خدا است.