به گزارش جام کوردی، پرتودهی مواد غذایی یعنی اینکه یک ماده غذایی مثل خرما، ادویه، مرغ یا آجیل را برای چند دقیقه در معرض پرتوهای خاص و کنترل‌شده قرار می‌دهند. طی این فرایند محصولات غذایی در معرض مقدار کنترل‌شده‌ای از پرتوهای یون‌ساز قرار می‌گیرند. این پرتوها بدون باقی‌ماندن در ماده غذایی یا ایجاد رادیواکتیویته در آن، به‌منظور افزایش ایمنی، بهبود کیفیت و افزایش ماندگاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در طی پرتودهی، پرتوهای یون‌ساز از ماده غذایی عبور کرده و به ساختار DNA میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، قارچ‌ها و انگل‌ها آسیب وارد می‌کنند. به این ترتیب، عوامل بیماری‌زا از بین رفته یا توانایی تکثیر خود را از دست می‌دهند.
این پرتوها معمولا از یک منبع انرژی می‌آیند. مثل اشعه ایکس که از بدن رد شده اما به بدن آسیبی نمی‌زند، این پرتوها هم از غذا رد می‌شوند. حالا این پرتوها دقیقا چه کار می‌کنند؟ این پرتوها میکروب‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌های مضر را از بین می‌برند. از طرفی تخم حشرات یا آفت‌هایی که داخل غذا هستند را نابود می‌کنند. ضمن این که این پرتوها باعث می‌شوند غذا دیرتر فاسد شود یا بوی نامطبوع نگیرد، جلوی جوانه‌زدن سیب‌زمینی، پیاز یا سیر در انبار را نیز می‌گیرد.
آیا مواد غذایی که پرتودهی می‌شوند خطرناک هستند؟
ممکن است تصور شود که بعد از این پرتوها مواد غذایی خطرناک می‌شوند اما اصلا اینطور نیست. هیچ چیزی از پرتو داخل مواد غذایی نمی‌ماند فقط غذا پاک‌تر، سالم‌تر و باماندگاری بیشتر می‌شود و ویژگی‌های تغذیه‌ای، طعم، رنگ و بافت آن‌ها نیز عمدتاً حفظ می‌شود.
این فناوری از سوی سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) تأیید شده است.
پرتودهی؛ گذرنامه سلامت برای صادرات مواد غذایی
با این روش دیگر نیازی به مواد نگهدارنده شیمیایی مثل نگهدارنده‌ها با سموم نیست. مزه، شکل، رنگ و ارزش غذایی نیز تقریبا دست‌نخورده باقی می‌ماند. استفاده از این روش برای صادرات خیلی کاربردی است و خیلی از کشورها فقط محصولات پرتودهی‌شده را قبول می‌کنند.
تصور کنید یک بسته خرما قرار است به کشورهای دیگر صادر شود. اگر حتی یک تخم حشره یا کپک در آن باشد، کل محموله ممکن است مرجوع شود اما اگر پرتودهی شود، بدون این که به خرما دست بخورد یا چیزی به آن اضافه شود، تمیز و سالم است و تا ماه‌ها خراب نمی‌شود. این مورد باعث می‌شود تا همه استانداردهای بین‌المللی پاس شود.
در مورد برنج نیز از این فناوری پیش از بسته بندی استفاده می‌شود. طی فرایندی برنج توسط اشعه گاما پرتودهی شده و پس از آن بسته بندی نهایی انجام می‌شود. معاون سازمان انرژی اتمی حمید راشدی در این‌باره می‌گوید: «این فناوری علاوه بر تضمین سلامت و امنیت غذایی برای مصرف داخلی، شرایط رقابت برابر در بازارهای جهانی را نیز خواهد داشت. ضمن این که با استفاده از فناوری پرتودهی میزان ماندگاری برنج از یک به پنج سال افزایش می‌یابد.»
پرتوهای پاک در خدمت امنیت غذایی ایران
در کشور ما به‌عنوان نمونه، پرتودهی خرما در استان‌هایی مانند کرمان، خوزستان و بوشهر برای افزایش ماندگاری و در نهایت صادرات انجام شده است.
یک شرکت تجهیز آزمایشگاه هسته‌ای در کشور نیز از فناوری پرتودهی برای افزایش ماندگاری و ایمنی مواد غذایی استفاده می‌کند. این فرایند شامل پرتودهی محصولاتی مانند خرما، ادویه‌جات، آجیل، گوشت و مرغ است.
سال گذشته معاون وقت سازمان انرژی اتمی سید پژمان شیرمردی در مراسم افتتاحیه یک مرکز پرتودهی در اصفهان عنوان کرده بود: در شیب حرکت به سوی توسعه سامانه‌های پرتودهی، جمهوری اسلامی ایران صاحب رتبه اول است و در کمتر از سه سال، توانستیم ۳ منطقه را به ۱۲ منطقه افزایش دهیم.
طعم نان هسته‌ای، دستپخت ۸ سال پژوهش ایرانی
چند روز گذشته نیز خبر رسید که محققان پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای ایران در کرج موفق به تولید بهبود دهنده آنزیم آرد گندم و نان با روش پرتودهی گاما شدند. این بهبوددهنده باعث بهبود کیفیت خمیر، بهبود بافت و حجیم شدن نان، تأخیر در بیات‌شدن و کیفیت رنگ می‌شود. محققان این پروژه را بعد از 8 سال تحقیقات به سرانجام رساندند. این پروژه برای ارتقای امنیت غذایی سلامت آرد و نان انجام شده است. پرتوسازی گاما پاک، غیر مخرب و بدون باقیمانده شیمیایی است.
هسته‌ای جایگزین روش‌های ضدعفونی سنتی
پرتودهی با اشعه گاما بدون افزودن مواد شیمیایی، توانسته جایگزین مناسبی برای روش‌های پرریسک نگهداری و ضدعفونی سنتی باشد و با تأیید سازمان‌های بین‌المللی مانند FAO، WHO و IAEA، به‌عنوان روشی سالم و مطمئن برای فرآوری غذا شناخته شده است.
در ایران نیز دستاوردهای ارزشمند در زمینه پرتودهی برنج، میوه‌ها، بذر و فراورده‌های نان نشان می‌دهد که این فناوری می‌تواند ستون مهمی در سیاست‌های کلان امنیت غذایی، کاهش ضایعات، افزایش صادرات و حفظ سلامت جامعه باشد.
