بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، لەم ساڵانەی دواییدا هەمیشە شاهیدی جیاوازی بیروڕای جیدی بووین لە نێوان ئابوریناسانی ناوخۆ و تەنانەت ئابوریناسە موسڵمانە بیانییەکان سەبارەت بە بوونی زانستێک لە ژێر ناوی ئابوری ئیسلامیدا. بەشێک لە شارەزایان و بیرمەندانی ئابوری پێیان وایە لە بنەڕەتدا هیچ زانستێک نییە بە ناوی ئابوری ئیسلامی و تەنیا یەک پێناسەی دیاریکراو بۆ ئابوری دەکرێت. لە کاتێکدا هەندێک لە ئابوریناسانی دیکە، هەرچەندە پشتگیری لەو ئیدیعایە دەکەن کە زانست لایەنێکی ئایدیۆلۆژی نییە، بەڵام پێیان وایە پێناسەیەکی جیاواز لەوەی کە بۆ ئابوری ئاسایی پێشکەش دەکرێت، دەتوانرێت دابین بکرێت.
پێویستە بگوترێت کە لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا زۆرێک لە بیرمەندان و شارەزایان پێناسەی جیاوازیان بۆ ئابوری ئیسلامی خستووەتەڕوو کە هەریەکەیان خاڵی بەهێز و لاوازی تایبەتی خۆیان هەیە. هەرچەندە خاڵی هاوبەشی زۆر لە نێوان ئەم پێناسانەدا هەیە، بەڵام پێدەچێت لاوازییەکی بەرچاویش لەم پێناسەیانەدا هەبێت.
یەکێک لەو خاڵانەی کە پێدەچێت کەمتر گرنگی پێدرابێت لەو پێناسەی شارەزایانی ئابوریدا و لە هەندێک حاڵەتدا تەنانەت لاواز بووبێت، جیاوازی پێناسەی ئابورییە بە مانا تایبەتەکەی (Science) و ئابوری بە مانا گشتیەکەی (Knowledge). هەروەها خاڵێکی دیکە کە پێویستە ئاماژەی پێبدرێت ئەوەیە کە بەبێ تێگەیشتن لە ئابوریی تەقلیدی، بە سروشتی مەحاڵە پێناسەیەکی تەواو و هەمەلایەنە بۆ ئابوری ئیسلامی دابین بکرێت.
ئابوریی ئاسایی چییە؟
بە گشتی لە دەقە زانستییەکاندا پێناسەی جیاواز سەبارەت بە ئابوریی ئاسایی هەیە، بەڵام پێناسە تاڕادەیەک باوەکەی بریتییە لە “تەرخانکردنی گونجاوی سەرچاوە سنووردارەکان بۆ دابینکردنی پێداویستییە بێسنوورەکانی مرۆڤ”. لەم زانستەدا هەوڵدەدەین بەدواداچوون بۆ چۆنیەتی بەدەستهێنانی تەرخانکردنی گونجاوی سەرچاوەکان بکەین بە زانینی ڕەفتاری بەکاربەران و بەرهەمهێنەران و ئەکتەرە ئابوورییەکانی دیکە لە بازاڕە جیاوازەکاندا و زانینی کۆمەڵە ڕەفتارەکانی ئەم ئەکتەرە ئابوورییانە.
پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە، بە گشتی هەموو بابەتەکانی ئابووری لە سێ بواردا دەخوێندرێن: 1- قوتابخانەی ئابوری، 2- سیستەمی ئابوری، 3- زانستی ئابوری. لە زانستە مرۆییەکان و ئابوریدا ئەم سێ بوارە بەشێکی دانەبڕاون لە کۆمپلێکسێکدا. بەو پێیەی ئابوریی ئاسایی لە کۆمەڵگا دیموکراسییە سەرمایەدارەکاندا پەرەی سەندووە، تێگەیشتن لەم زانستە پێویستی بە تێگەیشتن لە قوتابخانەی سەرمایەداریی لیبڕاڵ هەیە.
بە گشتی قوتابخانەی ئابوری کۆمەڵێک شتە ئایدیۆلۆژی و بەهادارەکانە کە دەبێت بیکەن و ناکرێن کە سیستەمی ئابوری بەپێی ئەو داڕێژراوە. لەچوارچێوەی ئەم سیستەمەدا گەمەی ئەکتەرە ئابورییەکان پێکدێت و ئابوریش گەمەی ئەو ئەکتەرانە ڕوون دەکاتەوە و شیکاری دەکات.
بۆیە ئابوریی تەقلیدی بە واتای (Science) بەدواداچوون بۆ یاری ئەو ئەکتەرانە دەکات کە ڕۆڵێک دەگێڕن لە سیستەمی پێکهاتوودا کە لەسەر بنەمای باوەڕە ئایدۆلۆژییەکانی سەرمایەداری و لیبرالیزم دامەزراوە. بەڵام پێناسەیەکی گشتگیرتر بۆ ئابوری قوتابخانەی ئابوری و سیستەمی ئابوری دەگرێتەوە.
ئابوری ئیسلامی چییە؟
شەهید سەدر لە کتێبی “ئابوری”دا باس لەوە دەکات، تەنیا کاتێک دەتوانرێت باسی ئابووری ئیسلامی بکرێت، کە قوتابخانەیەکی ئابوری هەبێت و ئەم قوتابخانەیە لە سیستەمدا جێبەجێ بکرێت و دامەزراوەی ئەخلاقی و کۆمەڵایەتی و یاسایی هەبێت. لە ڕاستیدا تێڕوانینی شەهید سەدر ئەوەیە کە زانستی ئابوری ئیسلامی، بە مانا تایبەتەکەی، تەنیا کاتێک مانادار دەبێت کە لەسەر بنەمای قوتابخانەی ئیسلام ، ئابوری ئیسلامیی هەبوو بۆ شیکردنەوەی ڕەفتارەکان لە یارییەکە کە لەم چوارچێوەیەدا پێکهاتووە.
پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە هەرکاتێک وابەستەی پاشگری ئیسلامیمان بە ئابوریەوە بینی، دەبێت یەکسەر گرنگی بەو سێ بنەمایە بدەین کە مەبەستمان لە ئابووری ئیسلامی کامیان قوتابخانەیە، سیستەم یان زانستە. وەک پێناسەی ئابوریی ئاسایی، پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە ئەم زانستە شیکاری و ڕوونکردنەوەی ڕۆڵی ئەو ئەکتەرانە دەکات کە ڕۆڵ دەگێڕن لەو سیستەمەی کە لەسەر بنەمای لیبرالیزم درووستکراوە.
بۆیە ئەگەر بمانەوێت وێنەیەکی تەواو لە ئابوری ئیسلامی بخەینەڕوو، پێویستە ئاماژە بەوە بکەین کە ئابوری ئیسلامی سێ ڕەهەندی بنەڕەتی هەیە کە بریتین لە:
1 – دۆزینەوەی بنەما تیۆرییەکانی فێرکارییە ئیسلامییەکان سەبارەت بە پرس و بوارەکانی ئابوری. ئەم بابەتانە وەک خاوەندارێتی و بەکاربردن و دابەشکردن و بەرهەمهێنان و هتد، لەڕاستیدا گوزارشت لە نەخێرەکانی مەکتەبی ئیسلامی دەکەن، کە لە سەرچاوە سەرەکییەکانی ئایین (قورئان و فەرموودەکانەوە) دەدۆزرێتەوە.
2 – داڕشتنی سیستەمی ئابوری – داڕشتنی دامودەزگا و پێکهاتەکانی سیاسەتی پێویست و پلاتفۆرمی جێبەجێکردن بۆ ئەو دۆسیە و ناکارانەی باسکراون، بەمەبەستی گواستنەوە بۆ دۆخی خوازراو.
3 – پشکنین و ڕوونکردنەوەی ئەو بارودۆخەی هەیە و داڕشتنی ڕێگاکانی گەیشتن بە دۆخی خوازراو./.
