بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، دەڤەری هەورامان کۆمەڵێک گوندە و هۆرامانی تەخت یەکێکە لە گوندەکانی ئەم دەڤەرە. سەوڵاوا لە باکورەوە هاوسنورە لە گەڵ مەریوان، لە ڕۆژهەڵاتەوە لە گەڵ سنە، لە باشورەوە لە گەڵ کامێران و کرماشان و لە ڕۆژئاواوە هاوسنورە لە گەڵ عێراق.
گوندی هەورامان پڕە لە شوێنە گەشتیارییە سەرنجڕاکێشەکان. ناوچەیەکی گەشتیاری کە خەڵکی گەرم و گوڕ و بۆنە تایبەتەکانی تێدایە. هەورامانی تەخت گوندێکی کۆنە و تەمەنی نزیکەی ٤٠ هەزار ساڵە و لە دامێنی چیای زاگرۆسدایە. ئەم گوندە سەرنجڕاکێشە خانووی خشت و داری هەیە کە تا لوتکە بەرزبوونەتەوە.
هەرچەندە گوندەکە لە ناوچەیەکی شاخاویدایە، بەڵام بە وتەی خەڵکی ناوچەکە هاوینێکی زۆر گەرمی هەیە. تەنانەت لە وەرزی زستان و پاییزدا، تا ئەو کاتەی بتەوێت، بە هۆی بەفر و بارانەوە ڕێگاکان داخراون. بەهار و بە تایبەتی مانگی ئایار باشترین کاتە بۆ گەشتکردن بۆ هەورامان. لەم کاتەدا جگە لەوەی کە سرووشتی گوندەکە زۆر سەرنجڕاکێشە، دەتوانیت چێژ لە جوانییەکانی ڕێگاکەش وەربگریت.
ئایین یەکێکە لە تایبەتمەندییە کەلتوورییەکانی ئەم گوندە. خەڵکی هەورامان پێش ئیسلام شوێنکەوتووی ئایینی زەردەشتی بوون، بەڵام ئەمڕۆ خەڵکی هەورامان موسڵمانی سوننە و پەیڕەوی ئایینی شافیعین.
ئاهەنگ و ڕێوڕەسمی سەرنجڕاکێشی گوندی هەورامان
هەورامان پێش ئەوەی بە تایبەتمەندییە فەرمی و سرووشتییەکانی ناوبانگی هەبێت، بە ئەنجامدانی ڕێوڕەسمی ئایینی و عیرفانی بەناوبانگە، بەتایبەتی ڕێوڕەسمی پیر شالیار. ڕێوڕەسمی پیر شالیار ساڵانە دوو جار لە گوندی هەورامانی تەخت لە کوردستان بەڕێوەدەچێت: نیوەی بەهار و نیوەی زستان.
شوێنە گەشتیارییەکان لە هەورامان
– گۆڕی پیر شالیار
– مزگەوتی هەورامانی تەخت
– ڕووباری سیروان
