بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، لە سەردەمێکدا کە سیاسەتە گومرگییەکانی دۆناڵد ترەمپ بە ئامانجی پاراستنی بەرژەوەندییە ئابورییەکانی ئەمریکا، ڕێگایەکی نوێی لە پەیوەندییە بازرگانییە نێودەوڵەتییەکاندا کردووەتەوە، لە پشت پەردەوە، منداڵانی بێشومار لە وڵاتانی تازەپێگەیشتودا بوونە قوربانیی لێکەوتە نەخوازراوەکانی ئەو بڕیارانە.
شیکارییەکی ورد و هەمەلایەنە بۆ ئەم سیاسەتانە لە ڕوانگەی یاسا نێودەوڵەتییەکان، بەتایبەتی ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ، بە پێویستی دەزانێت لە دیدگا تەنیا ئابورییەکان تێپەڕێت و لە ژێر ڕۆشنایی بنەما بنەڕەتییەکانی مافی مرۆڤدا بکۆڵرێتەوە، لەوانە مافی ژیان، تەندرووستی، پەروەردە و ئاستێکی شایستەی ژیان بۆ منداڵان.
مافەکانی منداڵان، لەوانەش مافی ژیان، تەندرووستی، خۆراک، پەروەردە، پاراستن لە توندوتیژی و …..، پایەی بنەڕەتی یاسای نێودەوڵەتی مافی مرۆڤن. ڕێککەوتننامەی مافی منداڵان (CRC) حکومەتەکان پابەند دەکات بە درووستکردنی هەلومەرجێک کە گەشەکردنی منداڵان مسۆگەر بکات.
بە پێی ماددەی شەشەمی پەیماننامەی مافەکانی منداڵ، دەبێت مافی ژیانی هەموو منداڵێک مسۆگەر بکرێت و هیچ کارێک و سیاسەتێک نابێت تەندرووستی یان ژیانی منداڵ بخاتە مەترسییەوە.
هەروەها لە مادەی ٢٤دا حکومەتەکان داوایان لێدەکرێت دەستڕاگەیشتن بە چاودێری تەندرووستی گونجاو بۆ منداڵان مسۆگەر بکەن و لە مادەی ٢٧دا ئاماژە بە مافی منداڵان دەکات بۆ ئەوەی بارودۆخێکی گونجاوی ژیانی هەبێت.
ئەم پابەندبوونە یاساییانە بارگرانییەکی قورس دەخەنە سەر داڕێژەرانی سیاسەتی ئابووری، کە دەبێت کاریگەریی سیاسەتەکانیان لە سەر ئەم مافە بنەڕەتییانە هەڵسەنگێنن و مسۆگەر بکەن.
جگە لە ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ، جاڕنامەی جیهانی مافەکانی مرۆڤ و پەیماننامەکانی مافە ئابوری و کۆمەڵایەتی و کەلتورییەکانیش جەخت لە سەر دەستەبەرکردنی بارودۆخی ژیانی مرۆڤانە و یەکسان بۆ منداڵان دەکەنەوە و سیاسەتە ئابورییەکان دەبێت لە گەڵ ئەم پێوەرانەدا بگونجێت.
باجی ئابوریی ئیدارەی ترەمپ، لەوانە سەپاندنی باجی قورس بە سەر هاوردەکردنی پۆڵا، ئەلەمنیۆم، بەرهەمە کشتوکاڵییەکان و کەلوپەلی بەکارهێنراو، لە هەوڵێکدا بۆ پاراستنی پیشەسازییە ناوخۆییەکانی ئەمریکا، بووە هۆی شەڕی بازرگانی جیهانی.
ئەم سیاسەتانە وەڵامی وڵاتانی ئامانجدار بوون بۆ سنوردارکردنی هاوشێوەی هەناردەکردنی ئەمریکا و زنجیرەکانی دابینکردنی جیهانیش بە توندی پەکیان کەوت.
وڵاتانی تازەپێگەیشتوو کە ژمارەی دانیشتووانیان زۆرتر لە منداڵان پێکهاتووە و ئابورییەکانیان پشت بە هەناردەکردنی کەرەستەی خاو و بەرهەمە کشتوکاڵییەکان بەستووە، تووشی فشارە ئابورییە توندەکان بوون.
دابەزینی داهاتی هەناردەکردن بووە هۆی کەمبوونەوەی بودجەی نیشتمانی بۆ خزمەتگوزارییە گشتیەکان، بەتایبەتی تەندرووستی و پەروەردە و پاراستنی کۆمەڵایەتی.
لە ئەنجامدا هەژاری ڕەها و ڕێژەیی زیادی کردووە و دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییە سەرەکییەکانی منداڵان کەمیکردووە. بۆ نموونە لە وڵاتانی وەک مەکسیک، ڤەنزوێلا و باشوری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا، داتاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان و بانکی جیهانی دەریدەخەن کە دوای سەپاندنی باجەکان، ڕێژەی بەدخۆراکی منداڵان زیادی کردووە و ڕێژەی وازهێنان لە خوێندن لە نێو منداڵانی هەژاردا زیادی کردووە.
کەمبوونەوەی دەستڕاگەیشتن بە دەرمان و چاودێری تەندرووستی، بە تایبەت لە وڵاتانی ئەفریقا، بە باشی بەڵگەی لەسەرە.
لە ڕوانگەی یاسای نێودەوڵەتییەوە، ئەو سیاسەتانەی کە ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ مافەکانی منداڵان پێشێل دەکەن، پێشێلکردنی پابەندییە نێودەوڵەتییەکانی وڵاتانن.
باج و شەڕی بازرگانی کە دەبێتە هۆی زیادبوونی هەژاری و کەمبوونەوەی دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان بۆ منداڵان بە “پێشێلکردنی مافە ئابوری و کۆمەڵایەتی و کەلتوورییەکان” دادەنرێت.
جگە لەوەش چەمکەکانی وەک بنەمای “باشترین بەرژەوەندی منداڵ” لە مافەکانی منداڵان و “بەرپرسیارێتی بەدیهێنانی مافەکانی مرۆڤ” کە لە پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان جەختیان لە سەر کراوەتەوە، ئەوان داوا لە وڵاتان دەکەن لە کاتی داڕشتنی سیاسەتی ئابوریدا کاریگەرییەکانی لە سەر منداڵان هەڵسەنگێنن و ڕێگری بکەن.
نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕاپۆرتە زۆرەکانیدا ئامۆژگاری حکومەتەکانی کردووە کە نابێت سزا ئابورییەکان و باجەکان بە شێوەیەک جێبەجێ بکرێن کە تەندرووستی و خۆشگوزەرانی منداڵان بخاتە مەترسییەوە. بەڵام سیاسەتەکانی ئیدارەی ترەمپ و بەرپەرچدانەوەی وڵاتانی ئامانجدار پێشێلکارییەکی ئاشکرای ئەم ڕاسپاردانە بووە.
هەرچەندە حکومەتەکان مافی سەروەری ئابورییان هەیە، بەڵام ئەم مافە نابێت پابەندبوونە نێودەوڵەتییەکانیان بەرامبەر بە مافەکانی مرۆڤ، بەتایبەتی مافی منداڵان پێشێل بکات. بنەمای بەرپرسیارێتی نێودەوڵەتی وڵاتان کە لە یاسای نێودەوڵەتیدا پەرەی پێدراوە، باس لەوە دەکات کە هەر وڵاتێک کارێک بکات کە یاسا نێودەوڵەتییەکان پێشێل بکات، بەرپرسیارە لە قەرەبووکردنەوە.
بەڵام بە کردەوە، بەدواداچوون بۆ ڕێکاری یاسایی بۆ پێشێلکردنی مافەکانی منداڵان کە لە ئەنجامی سیاسەتە ئابورییەکانی حکومەتێکی دەرەکییەوە سەرچاوە دەگرێت، ڕووبەڕووی تەحەدای جددی دەبێتەوە:
1 – نەبوونی میکانیزمە نێودەوڵەتییە پابەندکەرەکان بۆ جێبەجێکردنی ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ.
2 – سەروەری نیشتمانی و قبوڵنەکردنی دەستێوەردانەکان لە سیاسەتی ئابووری وڵاتان.
3 – ئاڵۆزی سەلماندنی پەیوەندیی ڕاستەوخۆی هۆکار و کاریگەری لە نێوان باج و پێشێلکردنی مافەکانی منداڵان.
4 – سنوردارکردنی دامودەزگا نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤ لە فشارخستنە سەر حکومەتە زلهێزەکان.
بەڵام دامودەزگاکانی مافی مرۆڤ و کۆمەڵگەی مەدەنی نێودەوڵەتی ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە دۆکیومێنتکردن و ئاشکراکردنی پێشێلکارییەکان و خستنەڕووی فشاری سیاسی و دیپلۆماسی بۆ گۆڕینی سیاسەتەکان.
لەکۆتاییدا شایەنی ئەوەیە ڕوون بکرێتەوە کە منداڵان وەک بێتاوانی ڕاستەقینەی یارییە ئابورییەکانی گەورەکان، نابێت باجی بڕیاری سیاسی و بازرگانی بدەن، چونکە مافەکانیان تەنیا ئەرکی ئەخلاقی و مرۆیی ئێمە نییە، بەڵکوو پابەندبوونی یاسایی حکومەتەکان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە.
سیاسەتی گومرگی سەردەمی ترەمپ، هەرچەندە لە شێوەی ڕێوشوێنی ئابوریدا پێناسە کراوە، بەڵام بە کردەوە بووەتە هەڕەشەیەکی جددی بۆ بەدیهێنانی مافی ژیان و تەندرووستی و پەروەردەی منداڵان.
ئەم ڕاستییە سەختە بانگەوازێکی بەئاگابوونەوەیە کە دەبێت پاڵمان پێبدات بۆ داڕشتنەوەی سیاسەتی بازرگانی و ئابوری بە شێوەیەکی پرەنسیپی و مافدار. دیزاینێکی نوێ کە تێیدا پاراستنی مافی منداڵان و دەستەبەرکردنی دادپەروەری کۆمەڵایەتی جێگەیەکی ناوەندی و لەدەستنەدراو هەبێت. تەنیا ئەو کاتە دەتوانین چاوەڕوانی داهاتوویەکی گەش بین؛ داهاتوویەک کە منداڵان شوێنی شایستەی خۆیان هەبێت، نەک وەک قوربانی سیاسەتە ئابورییە گەورەکان، بەڵکوو وەک سوودمەندی ڕاستەقینەی دادپەروەری و دەرفەت و خۆشگوزەرانی./.
