بە پێی ڕاپۆرتی جام کوردی، ئێران خاوەنی ٢٠ ڕێکەوتننامەی بازرگانی ئازادە لە گەڵ وڵاتانی جیاواز، یەکێک لەوانە واژۆکردنی ڕێکەوتنی بازرگانی ئازادی فرەلایەنە لە نێوان ئێران و ئەندامانی یەکێتی ئابوری ئۆراسیا.
ئەم ڕێکەوتنە لە مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ڕابردوودا لە لایەن وەزیرانی پیشەسازی ئێران و پێنج وڵاتی ئەندامی ئەم یەکێتییەوە واژۆ کرا. میکانیزمی جێبەجێکردنی ئەم ڕێکەوتنە بە جۆرێکە کە دوای دوو مانگ لە پەسەندکردنی ئەم یاسایە لە پەرلەمانی وڵاتانی ئەندام، بۆ ئاگادارکردنەوە و جێبەجێکردنی ڕەوانەی ئۆرگانە تایبەتمەندەکانی پێکهاتەی سیاسی وڵاتان دەکرێت.
لە سەدا 87 ی باجی بازرگانی ئێران و ئوراسیا سفر دەبێت
ڕێکەوتنی بازرگانی ئازادی ئێران و ئۆراسیا لە ماوەی پێنج ساڵدا بە ٦٠ خول دانوستان کراوە و لە سەدا 87 ی کۆدی گومرگی بازرگانی نێوان ئێران و ئۆراسیا سفر دەبێت.
ئەم ڕێکەوتنە لە شێوەی بازرگانی ئیمتیازاتی نێوان ئێران و وڵاتانی ڕووسیا، کازاخستان، ئەرمینیا، بیلاڕووس، قرقیزستان و تاجیکستان، بۆ ئاسانکاری بازرگانی و کەمکردنەوەی بەربەستە گومرگی و ناگومرگییەکان واژۆ کراوە و کاریگەری ئەرێنی لە سەر فراوانبوونی پەیوەندییە بازرگانییەکان هەیە لە نێوان ئەم وڵاتانە و ئێران.
لە هەلومەرجێکدا کە ئێران بەرەوڕووی ئاستەنگەکان دەبێتەوە کە بە هۆی گەمارۆ ستەمکارەکانەوە درووست دەبن، ئەم هاوکارییانە بوونەتە ڕێگایەکی کاریگەر بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی سزاکان و پاراستنی پەیوەندییە بازرگانییەکان لە گەڵ وڵاتانی غەیرە ڕۆژئاوایی.
گەشەی بازرگانی ئێران و ئوراسیا
لە ساڵانی ڕابردوودا ئێران بە زیادکردنی هەناردەکردنی بەرهەمە نانەوتییەکانی بۆ وڵاتانی ئۆراسیا توانی بە شێوەیەکی بەرچاو پشکی خۆی لەم بازاڕانەدا زیاد بکات.
هەناردەی ئێران بۆ ئەم ناوچەیە بریتییە لە بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی وەک میوە، میوەی وشککراوە، خورما و مێوژ، ئاسن و پۆڵا، هەندێک بەرهەمی پترۆکیمیایی، بەرهەمە نەوتییەکان و کانگاکان لە لایەکی دیکەوە هاوردەکردنی ئێران لە وڵاتانی ئۆراسیا بە شێوەیەکی سەرەکی بریتییە لە ماشێن، دانەوێڵە، ئامێرەکانی ماڵەوە و کەرەستەی خاو پیشەسازی.
هەناردەی ئێران بۆ ئوراسیا لە سەدا 35 بەرزبووەتەوە
داتا ڕاگەیەندراوەکانی ڕەوتی بازرگانی ئێران لە گەڵ وڵاتانی ئەندامی یەکیەتیی ئابوریی ئۆراسیا نیشان دەدەن کە لە ماوەی پێنج مانگی ئەمساڵدا هەناردەکردن بۆ ئەو وڵاتانە بە بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو بە ڕێژەی لە سەدا 16 ی گەشەی کردووە و قەبارەی هەناردەکردنیش ٢.٢ ملیۆن تەن بووە.
ئەم ئاڵوگۆڕانە بە تایبەتی گرنگن چونکە لە ژێر هەلومەرجی گەمارۆ ئابورییە جیهانییەکان ئێران توانیویەتی پشتبەستنی بە هاوردە لە وڵاتانی ڕۆژئاوا کەم بکاتەوە و پەیوەندی بازرگانی نوێ درووست بکات.
ڕێگاکانی کەمکردنەوەی کاریگەری سزاکان
یەکێک لە ستراتیژییە سەرەکییەکانی ئێران بۆ مامەڵەکردن لە گەڵ گەمارۆکان بریتییە لە فراوانکردنی پەیوەندییە بازرگانییەکان لە گەڵ وڵاتانی غەیرە ڕۆژئاوا، بە تایبەت وڵاتانی ئەندامی یەکێتی ئوراسیا. ئێران بە کەڵک وەرگرتن لەم هاوپەیمانییە ئابورییە توانیویەتی چەند ئامانجێک بەدەست بهێنێت.
کەمکردنەوەی پشتبەستن بە دۆلار و بەکارهێنانی دراوە نیشتمانییەکان
یەکێک لە ئاستەنگە سەرەکییەکانی بەردەم ئێران لە ژێر گەمارۆ نێودەوڵەتییەکان، سنووردارکردنی بەکارهێنانی دۆلار و سیستەمی دارایی جیهانییە. بۆ مامەڵەکردن لە گەڵ ئەم پرسە، ئێران و وڵاتانی ئۆراسیا ڕێکەوتنی دوولایەنە یان فرەلایەنەی دراویان کردووە. لەم چوارچێوەیەدا مامەڵە داراییەکان بە بەکارهێنانی دراوی نیشتمانی هەر وڵاتێک لەبری دۆلار ئەنجام دەدرێن. بۆ نموونە تمەنی ئێرانی دەگۆڕدرێتەوە بە ڕۆبڵی ڕووسی یان تێنگێی کازاخستان، ئەمەش بەسراوەیی بە سیستەمی دارایی ڕۆژئاوایی کەمدەکاتەوە و ئاڵوگۆڕی بازرگانی ئاسان دەکات.
پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی گواستنەوە و لۆجستی
چارەسەرێکی دیکەی ئێران بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی گەمارۆکان، بەهێزکردنی ژێرخانی گواستنەوە و لۆجستییە. ڕێگاکانی ترانزێت و ڕێڕەوی گواستنەوە بەتایبەت لە ڕێگەی ڕێڕەوی باکور – باشورەوە کە وڵاتانی ئۆراسیا بە ئێرانەوە دەبەستێتەوە، یارمەتیدەر بووە بۆ ئاسانکاری بازرگانی و کەمکردنەوەی تێچووی لۆجستی.
لە لایەکی دیکەوە تێرمیناڵەکانی شەمەندەفەر و ڕێگاوبان لە ئێران و وڵاتانی ئۆراسیا وەک فاکتەری سەرەکی بۆ کەمکردنەوەی کێشەکانی گواستنەوە لە ژێر گەمارۆکاندا کاردەکەن.
بەهێزکردنی بەرهەمی ناوخۆ و کەمکردنەوەی هاوردە لە وڵاتانی گەمارۆ دراو
ئێران بە درووستکردنی هاندان بۆ هەناردەکردن و ئاسانکاری بۆ پرۆسەکانی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی هەوڵی کەمکردنەوەی پشتبەستن بە هاوردەکردنی وڵاتانی گەمارۆدەر کەمبکاتەوە. لە نێو ئەو ڕێوشوێنانەدا پاڵپشتیکردنی بەرهەمهێنەرانی ناوخۆ و وەبەرهێنان لە پیشەسازییە ستراتیژییەکان بۆ کەمکردنەوەی پێویستی هاوردەکردن و گۆڕینی کاڵای بیانی هەیە.
لەم پێوەندییەدا هاوکاری لە گەڵ وڵاتانی ئۆراسیا لە بواری دابینکردنی کەرەستەی خاو، تەکنۆلۆژیای پێشکەوتوو و بەرهەمهێنانی هاوبەش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ بەهێزکردنی ئابوری ناوخۆیی ئێران.
بەکارهێنانی تەکنۆلۆژیای نوێ و پەرەپێدانی هاوکاری زانستی – تەکنیکی
هاوکاری زانستی و تەکنیکی لە گەڵ وڵاتانی ئۆراسیا یەکێکی دیکەیە لە چارەسەرەکان کە ئێران بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی گەمارۆکان لەبەرچاوی گرتووە. ئێران لە ڕێگای هاوکاری تەکنۆلۆژی لە بوارە جیاجیاکانی وەک تەکنۆلۆژیای زانیاری، وزەی نوێبووەوە و نانۆتەکنۆلۆژیا، دەتوانێت ئاستی تەکنۆلۆژیای خۆی بەرەوپێش ببات و پشتبەستنی بە تەکنۆلۆژیای ڕۆژئاوا کەم بکاتەوە. هەروەها ئەم جۆرە هاوکارییە بناغەی درووستکردنی بازاڕی نوێ و پەرەپێدانی پیشەسازییە ناوخۆییەکان دادەنێت.
کاریگەرییە ئابوری و سیاسییەکانی هاوکاری لە گەڵ ئۆراسیا
ئاڵوگۆڕی بازرگانی ئێران لە گەڵ وڵاتانی ئۆراسیا جگە لە کاریگەرییە ئابورییە ئەرێنییەکان، ڕەهەندی سیاسیشی هەیە. ئێران بە پتەوکردنی پەیوەندییە ئابورییەکانی لە گەڵ وڵاتانی ئۆراسیا، هەمەجۆریی لە سیاسەتی دەرەوەی خۆیدا نیشان دەدات، ئەم پەیوەندیانە بۆ هەمەچەشنکردنی هاوبەشە بازرگانییەکان و دەرچوونە لە پشتبەستن بە بازاڕەکانی ڕۆژئاوا.
ئاسۆی بەردەم
بە لەبەرچاوگرتنی ڕەوتی پەرەسەندنی بازرگانی ئێران لە گەڵ وڵاتانی ئۆراسیا و فراوانبوونی ڕێکەوتنە بازرگانییەکان، داهاتووی ئەم هاوکارییانە زۆر گەشاوە دەردەکەوێت. لە ساڵانی داهاتوودا ئێران بە کەڵک وەرگرتن لە ڕێکەوتنە بازرگانییە نوێیەکان، پەیوەستبوون بە ڕێکخراوە ئابورییە زیاترەکان و پتەوکردنی پەیوەندییەکانی گواستنەوە، دەتوانێت ببێتە ناوەندێکی گرنگی بازرگانی لە ناوچەی ئۆراسیا.
لە هەلومەرجێکدا کە ئێران لە ژێر گوشاری گەمارۆ ئابورییەکاندایە، هاوکاری بازرگانی لە گەڵ وڵاتانی ئۆراسیا بە یەکێک لە ستراتیژییە کاریگەرەکان دادەنرێت بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی سزاکان و پاراستنی گەشەی ئابوریی وڵات، بەڵام پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە ئاستەنگ لەبەردەمدا هەیە ئەم ڕێگایە لە ناو وڵاتدا.
ئێران بە پتەوکردنی ئەو پەیوەندییانە توانیویەتی بازاڕەکانی هەمەچەشن بکات و تەکنۆلۆژیای نوێ بخاتە ناوەوە و پەیوەندییەکانی لە گەڵ جیهانی دەرەوە و بەتایبەت وڵاتانی غەیرە ڕۆژئاوایی فراوانتر بکات. ئەم ڕێگایە دەتوانێت یارمەتی ئێران بدات بۆ ئەوەی سەقامگیرتر و سەربەخۆتر بێت بە کەمکردنەوەی پشتبەستنی بە ئابوری جیهانی لە ژێر سزاکاندا./.
